Kapitülasyon nedir? Osmanlı Devleti kapitülasyonları vermekle neleri amaçlamıştır?

Osmanlı İmparatorluğu'nun yükseliş döneminde diğer devletlere tanıdığı kapitülasyonlar, zamanla devletin ekonomik ve siyasi bağımsızlığını zedeleyen önemli bir faktör haline gelmiştir. Peki, kapitülasyon nedir ve Osmanlı Devleti bu ayrıcalıkları verirken neleri amaçlamıştır? Gelin, bu soruların cevaplarını birlikte inceleyelim.

Kapitülasyonların Tanımı ve Anlamı

Kapitülasyon kelimesi, kelime anlamı olarak "şartlı teslimiyet" anlamına gelir. Tarihsel bağlamda ise, bir devletin başka bir devlete kendi ülkesinde tanıdığı ticari, hukuki ve bazı durumlarda siyasi ayrıcalıkları ifade eder. Bu ayrıcalıklar genellikle, yabancı tüccarların daha kolay ticaret yapabilmesi, kendi hukuk sistemlerine göre yargılanabilmesi ve vergi muafiyetlerinden yararlanabilmesi gibi unsurları içerir.

Kapitülasyonlar, ilk başlarda iki devlet arasındaki karşılıklı anlaşmalara dayanırken, zamanla bir devletin diğerine tek taraflı olarak tanıdığı imtiyazlara dönüşebilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu'nda da durum benzer bir seyir izlemiştir.

Osmanlı Devleti'nin Kapitülasyon Vermesindeki Amaçları

Osmanlı Devleti, ilk kapitülasyonları yükseliş döneminde, özellikle de Kanuni Sultan Süleyman döneminde vermiştir. Bu ayrıcalıkların verilmesindeki temel amaçlar şunlardı:

• Ticaretin Canlandırılması: Osmanlı, Batılı tüccarları ülkeye çekerek ticareti canlandırmayı ve devlet gelirlerini artırmayı hedeflemiştir.
• Avrupa Devletleriyle İyi İlişkiler Kurulması: Kapitülasyonlar, Avrupa devletleriyle barışçıl ve dostane ilişkiler kurmanın bir aracı olarak görülmüştür.
• Haçlı İttifakının Önlenmesi: Özellikle Fransa'ya verilen kapitülasyonlar, bu ülkeyi Habsburg İmparatorluğu'na karşı Osmanlı'nın yanında tutma amacını taşımıştır.

Osmanlı Devleti, başlangıçta kapitülasyonları geçici ve karşılıklı olarak düşünmüş olsa da, zamanla bu ayrıcalıklar kalıcı hale gelmiş ve devletin kontrolünden çıkmıştır. Özellikle 18. ve 19. yüzyıllarda, Osmanlı İmparatorluğu'nun zayıflamasıyla birlikte, kapitülasyonlar yabancı devletlerin iç işlerine karışmasına ve Osmanlı ekonomisinin sömürülmesine yol açmıştır.

Sonuç olarak, Osmanlı Devleti'nin kapitülasyonlar yoluyla başlangıçta ticareti canlandırma ve dış ilişkileri geliştirme gibi amaçları olsa da, bu ayrıcalıklar zamanla devletin aleyhine dönmüş ve ekonomik bağımsızlığının zedelenmesinde önemli bir rol oynamıştır.