Isim tamlamaları nasıl bulunur kolay?
İsim Tamlamalarını Kolayca Bulmanın Yolları
Türkçede kelimelerin anlamını zenginleştiren ve daha net hale getiren isim tamlamaları, ilk başta biraz kafa karıştırıcı olabilir. Ama aslında birkaç basit mantıkla bu işi çözmek çok kolay. Deneyimlerime göre, bu işi ustaca yapanlar bile bazen gözden kaçırabilir, ama temel mantığı kavradığında gerisi çorap söküğü gibi gelir.
İsim tamlamalarını bulmanın en pratik yolu, kelimeler arasındaki "neye ait?" veya "kimin?" sorusudur. Eğer bu soruyu sorduğunda mantıklı bir cevap alıyorsan, büyük ihtimalle bir isim tamlaması ile karşı karşıyasın. Bu sorular, tamlamanın iki ana unsuru olan tamlayan ve tamlanan arasındaki ilişkiyi kurmana yardımcı olur.
- Tamlayan ve Tamlanan İlişkisini Yakalamak
İsim tamlamaları hep iki temel ögeden oluşur: tamlayan ve tamlanan. Tamlayan, tamlananın neye veya kime ait olduğunu belirtir. Tamlanan ise ait olunan şeyi ifade eder.
- Örnek 1: "Araba kapısı"
- Burada "kapı" (tamlanan) neyin kapısı diye soruyoruz. Cevap: "arabanın" (tamlayan). "Arabanın kapısı" bir isim tamlamasıdır. Tamlayan ek almazken, tamlanan "-ı, -ı, -u, -ü" gibi iyelik eklerini alır.
- Örnek 2: "Öğretmenin kalemi"
- "Kalem" (tamlanan) kimin kalemi? "Öğretmenin" (tamlayan). Tamlayan "-in, -ın, -un, -ün" gibi ilgi eklerini alır.
Bir kelime grubunda tamlayanı bulmak için tamlanana "neyin?", "kimin?", "ne?" gibi sorular sorabilirsin. Aldığın cevap da tamlayandır. Buna karşılık tamlananı bulmak için ise tamlayana "neyi?" veya "kimi?" diye sorabilirsin.
- Tamlamaların Türlerini Tanımak
İsim tamlamaları temelde üç ana gruba ayrılır ve her birinin kendine özgü bir yapısı vardır. Bunları bilmek, tamlamayı tanımayı kolaylaştırır.
- Belirtili İsim Tamlaması: Hem tamlayan hem de tamlanan ek alır.
- Tamlayan: -in, -ın, -un, -ün
- Tamlanan: -i, -ı, -u, -ü
- Örnek: "Kitabın sayfası" (Kitabın - tamlayan, sayfası - tamlanan)
- Örnek: "Denizin mavisi" (Denizin - tamlayan, mavisi - tamlanan)
- Belirtisiz İsim Tamlaması: Sadece tamlanan ek alır. Tamlayan ek almaz.
- Tamlayan: Ek almaz.
- Tamlanan: -i, -ı, -u, -ü
- Örnek: "Çocuk sesi" (Çocuk - tamlayan, sesi - tamlanan)
- Örnek: "Kapı kolu" (Kapı - tamlayan, kolu - tamlanan)
- Sıralı İsim Tamlaması (Zincirleme İsim Tamlaması): En az üç isimden oluşur ve tamlayan birden fazla olabilir.
- Örnek: "Okulun bahçe kapısı" (Okulun - tamlayan, bahçe - tamlayan, kapısı - tamlanan)
- Burada "kapı" neyin kapısı? "Bahçenin". "Bahçe" neyin bahçesi? "Okulun".
Bu türleri ayırt etmenin en kolay yolu, tamlayan ve tamlananın aldığı eklere dikkat etmektir. Eğer tamlayan ek almışsa ve bir de tamlanan ek almışsa, bu belirtili isim tamlamasıdır. Eğer tamlayan ek almamış, tamlanan ek almışsa belirtisizdir.
- Tamlamaları Cümle İçinde Ayırmak
Bazen bir cümlede birden fazla kelime birbirini takip eder ve hangisinin tamlama oluşturduğunu anlamak zorlaşabilir. Bu durumda, kelimeler arasındaki anlamsal bağı sorgulamak en etkili yöntemdir.
- Örnek Cümle: "Yağmurun sesiyle evin penceresi açıldı."
- Burada "yağmurun sesi" bir tamlamadır. "Ses" neyin sesi? "Yağmurun".
- "Evin penceresi" de bir tamlamadır. "Pencere" neyin penceresi? "Evin".
- "Yağmurun sesi" tamlamasındaki "sesi" kelimesi, "evin penceresi" tamlamasındaki "penceresi" kelimesiyle bağlantılı değildir. Yani "Yağmurun sesi evin penceresi" gibi bir bütünlük oluşmaz.
Cümledeki kelime gruplarını tek tek ele alıp yukarıda bahsettiğim "neyin?" veya "kimin?" sorularını sormayı alışkanlık haline getirirsen, her şeyi daha hızlı ve doğru bir şekilde tespit edebilirsin. Özellikle uzun cümlelerde bu yöntem sana yol gösterecektir.
- Sıfatlarla Karıştırmamak
İsim tamlamalarını bulurken en sık yapılan hata, sıfatlarla karıştırmaktır. Sıfatlar isimleri niteleyip belirtir ama kendi başlarına bir tamlama oluşturmazlar.
- Belirtisiz İsim Tamlaması: "Kırmızı araba"
- Burada "kırmızı" kelimesi "araba" ismini niteleyen bir sıfattır. "Araba" tek başına isimdir, tamlama değildir.
- Ancak, "Arabanın kırmızısı" dediğinde bu bir isim tamlaması olur. "Kırmızısı" burada renk anlamından çok, "rengi" anlamında tamlanan görevindedir.
Eğer bir kelime, kendinden sonra gelen ismi nasıl?, hangi?, kaç? gibi sorularla niteliyorsa, o kelime sıfattır ve tamlama oluşturmaz. Eğer neyin?, kimin? sorularına cevap veriyorsa, tamlayan konumundadır.
Kısacası, isim tamlamalarını bulmak için kelimeler arasındaki aitlik ilişkisini sorgulamak ve tamlayan ile tamlananın aldığı eklere dikkat etmek en etkili yoldur. Pratik yaptıkça bu becerinin ne kadar hızlı geliştiğini göreceksin.