GAP projesi ne zaman yapıldı?
GAP Projesi Ne Zaman Yapıldı? – Bir Zaman Tüneli
GAP, yani Güneydoğu Anadolu Projesi'nin başlangıcı tek bir yıla indirgenemez, çünkü bu devasa proje bir süreçtir. Ancak sana dönüm noktalarını, kilometre taşlarını, yani projenin ne zaman "gerçekten" başladığını ve ne zaman ivme kazandığını anlatabilirim. Deneyimlerime göre, GAP'ı tarihlendirirken üç ana döneme odaklanmak gerekir: fikrin doğuşu ve ilk adımlar, gerçek anlamda projelendirme ve uygulama, ve günümüzdeki durumu.1. Fikrin Doğuşu ve İlk Adımlar: 1930'lar – 1970'ler
GAP'ın temelleri, sanılanın aksine çok daha eskiye, Cumhuriyet'in ilk yıllarına dayanır. Atatürk'ün vizyonuyla Dicle ve Fırat nehirlerinin potansiyelinin farkına varılması, bu projenin ilk tohumlarını attı.- 1936: İlk Baraj Planları ve Etütler. Fırat ve Dicle havzasında hidroelektrik enerji ve sulama potansiyeli üzerine ilk etütler yapıldı. Bu dönemde henüz "GAP" diye bir isim yoktu ama bölgenin kalkınması fikri vardı.
- 1950'ler: DSİ'nin Kuruluşu ve Hızlanan Çalışmalar. Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü'nün 1954'te kurulmasıyla birlikte baraj yapım çalışmaları hız kazandı. Bu dönemde Keban Barajı gibi büyük projelerin planlamaları başladı. Keban Barajı'nın temeli 1965'te atıldı ve 1974'te elektrik üretimine başladı. Bu, GAP'ın ilk büyük adımlarından biriydi diyebiliriz.
- 1960'lar – 1970'ler: Master Plan Çalışmaları. Bölgenin bütüncül kalkınma potansiyelini değerlendirmek üzere uluslararası kuruluşlarla işbirliği içinde master plan çalışmaları yapıldı. Bu çalışmalar, projenin sadece sulama ve enerji değil, aynı zamanda sanayi, tarım, ulaşım gibi alanları da kapsayacak şekilde genişlemesine zemin hazırladı. 1977'de hazırlanan "Fırat Havzası Master Planı" bu sürecin önemli bir çıktısıdır. İşte bu noktada, projenin sadece münferit barajlar olmaktan çıkıp, entegre bir kalkınma projesi olma fikri daha da belirginleşti.
2. Gerçek Anlamda Projelendirme ve Uygulama: 1980'ler – 2000'ler
GAP adının resmileşmesi, projenin kapsamının genişletilmesi ve uygulama aşamasına geçilmesi bu döneme denk gelir.- 1980'ler: GAP'ın Doğuşu ve Kapsamın Genişletilmesi. 1980'lerin başında, daha önce ayrı ayrı değerlendirilen Fırat ve Dicle havzası projeleri "Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)" adı altında birleştirildi. 1989'da GAP Bölge Kalkınma İdaresi (GAP BKİ) kurulmasıyla proje kurumsal bir yapıya kavuştu. Bu tarih, GAP'ın modern anlamda başlangıcı olarak kabul edilebilir. Artık sadece barajlar değil, sosyal ve ekonomik kalkınmayı da içeren çok sektörlü bir proje haline geldi.
- 1990'lar: Yoğun İnşaat ve Aktivite Dönemi. Atatürk Barajı'nın tamamlanması ve işletmeye alınması bu dönemin en önemli olayıdır. Atatürk Barajı, 1990'da tamamlandı ve 1992'de elektrik üretimine başladı. Bu, GAP'ın sembolü ve en büyük projesiydi. Bu dönemde Şanlıurfa Tünelleri, Harran Ovası Sulama Projesi gibi dev altyapı projeleri de hızla ilerledi. Bu yıllar, GAP'ın "şantiye dönemi" olarak adlandırılabilir. Yüzlerce köyün suya kavuştuğu, tarımın canlandığı, bölge ekonomisinin dönüştüğü bir süreçti.
- 2000'ler: Sosyal ve Ekonomik Kalkınma Odaklılık. 2000'li yıllarla birlikte GAP'ın sadece altyapı projelerinden ibaret olmadığı, sosyal, kültürel ve ekonomik kalkınmanın da önemli olduğu vurgulandı. Kırsal kalkınma, kadınların güçlendirilmesi, eğitim ve sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi gibi alanlarda projeler hız kazandı.
3. Günümüzdeki Durum ve Gelecek: 2010'lar ve Sonrası
GAP, bugün hala devam eden, dinamik bir proje. Altyapı yatırımlarının büyük bir kısmı tamamlanmış olsa da, projenin sosyo-ekonomik boyutları ve sürdürülebilirlik hedefleri devam ediyor.- 2010'lar: Tamamlanan ve Devam Eden Projeler. Ilısu Barajı gibi büyük baraj projeleri bu dönemde tamamlandı. Sulama oranları ciddi şekilde arttı, ancak hedeflenen %100 sulama oranına henüz ulaşılamadı. Bölgedeki tarımsal üretim çeşitlendi ve sanayileşme adımları atıldı.
- Bugün ve Gelecek: Sürdürülebilirlik ve Bölgesel Kalkınma. GAP artık sadece inşaat projeleriyle değil, bölgedeki insan sermayesinin geliştirilmesi, yenilenebilir enerji, turizm ve AR-GE faaliyetleriyle de anılıyor. Projenin tamamlanma oranı belli bir seviyeye gelse de (örneğin, sulama altyapısında %50'nin üzerinde, enerjide %90'ın üzerinde), GAP'ın tam anlamıyla bitmesi diye bir şey söz konusu değil. Çünkü bu, sürekli adaptasyon gerektiren, yaşayan bir kalkınma projesi. Projenin "ne zaman tamamlanacağı" sorusu, "bölgenin kalkınma hedeflerine ne zaman ulaşılacağı" sorusuyla iç içe geçmiş durumda.