Anlatım bozuklukları nelerdir?

Günlük konuşmalarımızda veya yazışmalarımızda bazen farkında olmadan dilbilgisi kurallarına aykırı ifadeler kullanırız. İşte bu tür ifadelere anlatım bozuklukları denir. Anlatım bozuklukları, cümlenin anlamını belirsizleştirebilir, yanlış anlaşılmalara yol açabilir veya ifadeyi tamamen anlamsız hale getirebilir. Bu yazımızda, en sık karşılaşılan anlatım bozukluklarını ve bu bozuklukların nasıl düzeltilebileceğini örneklerle inceleyeceğiz.

Gereksiz Sözcük Kullanımı

Bir cümlede aynı anlamı taşıyan veya cümlenin anlamını değiştirmeyen sözcüklerin kullanılması, anlatım bozukluğuna yol açar. Bu tür bozukluklar, cümleyi gereksiz yere uzatır ve okuyucunun dikkatini dağıtabilir.

Örnek: "Aşağı yukarı tam yaklaşık üç saat kadar bekledik." Bu cümlede "aşağı yukarı", "tam" ve "yaklaşık" kelimeleri aynı anlamı taşıdığı için gereksizdir. Cümlenin doğrusu: "Yaklaşık üç saat bekledik." şeklinde olmalıdır.

Anlam Belirsizliği

Cümlede kullanılan bazı sözcüklerin veya zamirlerin neyi kastettiğinin açık olmaması durumunda anlam belirsizliği ortaya çıkar. Bu durum, okuyucunun cümleyi doğru anlamasını zorlaştırır.

Örnek: "Öğretmen, Ayşe'yi ondan daha çok seviyor." Bu cümlede "ondan" zamirinin kimi kastettiği belirsizdir. Öğretmen, Ayşe'yi başka bir öğrenciden mi daha çok seviyor, yoksa Ayşe öğretmeni mi daha çok seviyor? Anlamı netleştirmek için cümlenin şu şekilde düzeltilmesi gerekir: "Öğretmen, Ayşe'yi başka bir öğrenciden daha çok seviyor." veya "Ayşe, öğretmeni daha çok seviyor."

Çatı Uyuşmazlığı

Birleşik cümlelerde, temel cümle ile yan cümlenin çatısı arasında uyumsuzluk olması durumunda çatı uyuşmazlığı meydana gelir. Genellikle, yan cümlenin edilgen çatılı, temel cümlenin ise etken çatılı olması bu tür bozukluklara neden olur.

Örnek: "Sınava girmek için başvuruda bulunuldu." Bu cümlede "girmek" fiili etken çatılı, "bulunuldu" fiili ise edilgen çatılıdır. Cümlenin doğrusu: "Sınava girmek için başvuru yapıldı." veya "Sınava girmek için başvuruda bulunduk." şeklinde olmalıdır.

Tamlama Yanlışları

İsim tamlamalarında veya sıfat tamlamalarında yapılan hatalar, anlatım bozukluğuna yol açabilir. Tamlayan veya tamlanan eksikliği, yanlış ek kullanımı veya tamlama unsurlarının uyumsuzluğu gibi durumlar bu tür bozukluklara neden olabilir.

Örnek: "Okul ve öğrenci sorunları çözülmeye çalışılıyor." Bu cümlede "okul sorunları" ve "öğrenci sorunları" şeklinde iki farklı tamlama kastedilmektedir. Ancak cümledeki yapı, iki kelimenin de aynı tamlamanın parçasıymış gibi algılanmasına neden olmaktadır. Cümlenin doğrusu: "Okulun ve öğrencilerin sorunları çözülmeye çalışılıyor." şeklinde olmalıdır.

Özne-Yüklem Uyuşmazlığı

Cümlede özne ile yüklem arasında sayı, kişi veya olumluluk-olumsuzluk açısından uyumsuzluk olması durumunda özne-yüklem uyuşmazlığı ortaya çıkar. Bu durum, cümlenin anlamını bozar veya anlaşılmasını zorlaştırır.

Örnek: "Ben ve kardeşim sinemaya gittim." Bu cümlede özne çoğul olduğu halde yüklem tekildir. Cümlenin doğrusu: "Ben ve kardeşim sinemaya gittik." şeklinde olmalıdır.

Anlatım bozukluklarını gidermek, daha anlaşılır ve etkili iletişim kurmanın anahtarıdır. Yazılarınızı ve konuşmalarınızı gözden geçirerek bu tür hataları tespit edebilir ve düzeltebilirsiniz. Unutmayın, doğru ve akıcı bir dil kullanımı, düşüncelerinizi daha net ifade etmenize yardımcı olur.