Anafilaktik şok ne yapılmalı?
Anafilaktik Şok: Acil Durumda Ne Yapmalı?
Anafilaksi, hayatı tehdit eden ciddi bir alerjik reaksiyondur. Vücudun bir maddeye aşırı tepki vermesi sonucu oluşur ve hızla müdahale gerektirir. Eğer sen de bir yakının veya çevrendeki biri anafilaktik şok belirtileri gösterirse ne yapacağını bilmek istersen, bu bilgiler sana rehberlik edecektir.
Anafilaksi Belirtileri Nelerdir?
Anafilaksi belirtileri genellikle tetikleyici maddeyle temas ettikten sonra dakikalar içinde ortaya çıkar. Bazen bu süre 1-2 saate kadar uzayabilir. En sık görülen belirtiler şunlardır:
- Cilt Reaksiyonları: Kaşıntı, kızarıklık, kurdeşen (ürtiker), ciltte yaygın şişlik (anjiyoödem). Özellikle dudak, dil, göz kapakları veya boğazdaki şişlikler solunumu engelleyebileceği için çok tehlikelidir.
- Solunum Problemleri: Nefes darlığı, hırıltılı solunum, göğüste sıkışma hissi, öksürük, boğazda daralma hissi. Bu belirtiler, solunum yollarının şişmesi nedeniyle ortaya çıkar ve acil müdahale gerektirir.
- Dolaşım Sistemi Sorunları: Kan basıncında ani düşüş (hipotansiyon), baş dönmesi, bayılma hissi, nabızda zayıflık veya hızlanma, soluk ve nemli cilt. Bu durum, vücudun organlarına yeterli kan ulaşamamasına neden olur.
- Mide-Bağırsak Belirtileri: Bulantı, kusma, karın ağrısı, ishal.
- Diğer Belirtiler: Anksiyete, panik, ağızda tat değişikliği, burun akıntısı.
Deneyimlerime göre, bu belirtilerin birkaçı aynı anda görülebilir ve hızla kötüleşebilir. Örneğin, bir arı sokması sonrası kaşıntıyla başlayan bir reaksiyon, birkaç dakika içinde nefes darlığına ve baş dönmesine dönüşebilir.
Anafilaksi Durumunda İlk Yapılması Gerekenler
Eğer anafilaksi şüphesi varsa, zaman kaybetmeden harekete geçmek hayat kurtarıcıdır. İşte yapman gerekenler:
- 112'yi Ara: Hemen acil tıbbi yardım için 112'yi ara. Durumu net bir şekilde anlat: "Anafilaksi şüphesi var, nefes alamıyor/bilinci kapalı/vücudunda yaygın kızarıklık var."
- Adrenalin (Epinefrin) Enjeksiyonu: Eğer hastanın yanında adrenalin oto-enjektörü (kalem şeklinde) varsa ve kullanmayı biliyorsan, talimatlara uygun olarak uygula. Bu, anafilaksinin tedavisinde ilk ve en etkili ilaçtır. Enjeksiyon genellikle uyluk kasına yapılır.
- Kişiyi Rahat Bir Pozisyona Getir: Eğer bilinci yerindeyse, bacakları yukarıda olacak şekilde sırt üstü yatır. Eğer nefes almakta zorlanıyorsa, oturur pozisyonda kalmasına izin ver. Kusma riski varsa yan yatır.
- Sıkı Giysileri Gevşet: Boyun ve göğüs çevresindeki sıkı giysileri gevşeterek solunumu rahatlat.
- Sakin Kalmaya Çalış: Hem kendin hem de hasta için sakin kalmaya çalışmak önemlidir. Panik, durumu daha da kötüleştirebilir.
- Sıcak Tut: Kişiyi battaniye ile sararak sıcak tutmaya çalış. Dolaşım düşüklüğü vücut ısısının düşmesine neden olabilir.
Unutma, adrenalin enjeksiyonu yapıldıktan sonra bile hastanın mutlaka hastaneye götürülmesi gerekir. Çünkü reaksiyon tekrarlayabilir.
Anafilaksi Önleme ve Dikkat Edilmesi Gerekenler
Anafilaksi riski taşıyan kişiler için bazı önlemler almak önemlidir:
- Bilgilendirme: Alerjisi olduğunu bildiğin kişilere, özellikle çocukların ebeveynlerine, alerji durumunu ve acil yapılması gerekenleri detaylıca anlat. Hangi yiyeceklerden, böceklerden veya ilaçlardan kaçınmaları gerektiğini bilmeleri hayati önem taşır.
- Adrenalin Oto-Enjektörü: Alerjisi olan kişilerin yanlarında her zaman bir veya iki adet adrenalin oto-enjektörü bulundurmaları tavsiye edilir. Bu enjektörlerin son kullanma tarihlerini düzenli olarak kontrol et.
- Alerji Kartı: Yanlarında alerjilerini belirten bir kart veya bileklik taşımaları, acil durumlarda çevredekilerin durumu anlamasına yardımcı olur.
- Tetikleyicilerden Kaçınma: Bilinen alerjenlerden (örneğin, fıstık, deniz ürünleri, bazı ilaçlar, arı sokmaları) kesinlikle uzak durulmalıdır. Restoranlarda veya yeni bir yiyecek denediğinde çok dikkatli olmak gerekir.
- Eğitim: Alerjisi olan kişilerin kendileri ve yakınları, adrenalin oto-enjektörü kullanma konusunda eğitim almalıdır.
Deneyimlerime göre, anafilaksiye yatkın kişilerin doktorlarıyla yakın temas halinde olmaları ve kendileri için özel bir acil eylem planı oluşturmaları çok önemlidir. Bu plan, belirtiler ortaya çıktığında ne yapılması gerektiğini adım adım açıklamalı.