Mecelle Nedir neden kaldırıldı?
Mecelle: Neden Kaldırıldı ve Neler Getirdi?
Mecelle, Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerine damgasını vurmuş, İslami hukuku modern bir kanun kitabına dönüştürme çabasıydı. Günümüzdeki Borçlar Kanunu, Medeni Kanun gibi temel hukuk alanlarını kapsayan bu devasa eser, aslında bir devrin de aynasıydı. Neden kaldırıldı sorusunun cevabı, sadece bir kanunun yürürlükten kalkmasıyla sınırlı değil; aynı zamanda bir zihniyet dönüşümünün de habercisiydi.
Deneyimlerime göre, Mecelle'yi anlamak için öncelikle onun amacını kavramak gerekiyor. 1870'lerde, Batı'daki hukuk sistemlerinin etkisi altında kalan Osmanlı, mevcut şer'i kuralları sistematik ve anlaşılır bir hale getirmek istedi. İşte Mecelle'nin doğuşu bu ihtiyaca dayanıyor. Tam 1.661 maddeden oluşan bu eser, bireylerin alım satımından sözleşmelere, evlilikten mirasa kadar hayatın pek çok alanını düzenliyordu. Mesela, bir satış sözleşmesinde tarafların hak ve yükümlülüklerini madde madde belirlerken, günümüzdeki sözleşme mantığına oldukça yakındı. Hatta 'ifa', yani borcun yerine getirilmesi gibi kavramları da açıkça tanımlıyordu.
Mecelle'nin Kaldırılma Nedenleri
Peki, böylesine kapsamlı bir eser neden kaldırıldı? Birincisi, modernleşme ihtiyacı. Osmanlı'nın girdiği yeni siyasi ve ekonomik düzende, eski hukuk metinlerinin yetersiz kaldığı anlar oluyordu. Özellikle Ticaret Kanunu gibi alanlarda Batılılaşma ihtiyacı daha belirgindi. Mecelle, İslami hukuk geleneğinden beslense de, bazı yönleriyle çağın gerektirdiği dinamizme tam olarak ayak uyduramıyordu.
İkinci önemli neden ise devletin laikleşme süreci. Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşuyla birlikte, hukuk sisteminin dini temellerden ayrılması kaçınılmaz hale geldi. Mecelle'nin içeriği büyük ölçüde şer'i esaslara dayandığı için, yeni anayasaya ve laik devlet anlayışına uygun değildi. Bu durum, 1926 yılında Medeni Kanun'un kabul edilmesiyle Mecelle'nin tamamen yürürlükten kaldırılmasına yol açtı.
Üçüncü olarak, uygulama zorlukları. Mecelle, döneminin en önemli hukukçuları tarafından hazırlandı ama günümüzdeki gibi kapsamlı bir adalet teşkilatı ve yargı sistemi olmadan uygulandığında bazı sorunlar yaşanabiliyordu. Farklı yorumlara açıklık taşıyan bazı maddeleri, yargı kararlarında tutarlılık sorunları yaratabiliyordu.
Mecelle'nin Mirası ve Günümüzdeki Yeri
Mecelle kaldırılmış olsa da, mirası tamamen yok olmadı. Deneyimlerime göre, birçok prensibi ve kavramı, günümüzdeki Türk Medeni Kanunu'nda kendine yer buldu. Örneğin, sözleşme serbestisi, iyi niyet, kusur sorumluluğu gibi temel hukuki prensipler, Mecelle'nin de üzerinde durduğu konulardı. Hatta akitlerin (sözleşmelerin) geçerliliği ve yorumlanması konusundaki yaklaşımları, günümüzdeki medeni hukukumuzun temellerini oluşturdu.
Peki, sen ne yapabilirsin bu konuda? Eğer hukuk alanına ilgi duyuyorsan, Mecelle'nin o dönemin hukuk mantığını anlamak için harika bir kaynak olduğunu söyleyebilirim. Özellikle borçlar hukuku ve aile hukuku gibi konulara bakarken, Mecelle'nin benzer yaklaşımlarını görmek sana farklı bir perspektif katabilir. Örneğin, bir alacak-verecek ilişkisinde Mecelle'nin ne dediğini araştırmak, günümüzdeki Borçlar Kanunu'nu daha iyi anlamana yardımcı olabilir. Bir nevi, hukukun evrimini gözlemlemiş olursun.
Unutma, hukuk dinamiktir ve toplumsal değişimlere paralel olarak evrilir. Mecelle'nin kaldırılması da bu evrimin bir parçasıydı. Ancak geçmişi anlamak, geleceği inşa ederken bize yol gösterir.