Isim fiil cümlesi nasıl bulunur?
İsim Fiil Cümlesini Yakalamak: Püf Noktaları
Türkçede bir cümlenin isim fiil cümlesi olup olmadığını anlamak, aslında cümlenin temel yapısını çözmekle eşdeğer. Deneyimlerime göre, bu konuya hakim olmak, hem yazılı hem de sözlü iletişimde sana büyük avantaj sağlar. Hadi gel, bu işi nasıl kolaylaştıracağımıza bakalım.
Temel Kural: Yüklemin Türü
Bir cümlenin isim fiil cümlesi olmasının en temel şartı, yükleminin bir isim veya isim soylu bir kelime olmasıdır. Bu ne demek? Cümlenin sonundaki kelimenin bir eylem bildirmemesi gerekiyor.
* Örnek 1: "Bugünkü ödevim zorladı."
* Burada yüklem "zorladı". "Zorlamak" bir eylemdir. Bu yüzden bu bir fiil cümlesidir.
* Örnek 2: "Bugünkü ödevim zordu."
* Burada yüklem "zordu". "Zor" bir isimdir (sıfat olarak da kullanılabilir ama burada yüklem görevinde ve isimleşmiştir). Bu yüzden bu bir isim cümlesidir.
Pratik İpucu: Cümlenin sonuna gel ve yüklem olarak duran kelimeye dikkat et. Bu kelime bir eylem mi bildiriyor, yoksa bir durum, varlık, nitelik mi belirtiyor? Eğer eylem bildiriyorsa fiil cümlesi, bildirmiyorsa isim cümlesidir.Ek Fiil (İdi, imiş, ise, idir) ve İsim Cümleleri
İsim cümlelerinin en belirgin özelliklerinden biri, ek fiil (idi, imiş, ise, idir) alabilmeleridir. Özellikle geçmiş zaman (-di) ve rivayet kipi (-miş) ile ek fiil alan isim cümleleri çok yaygındır. Bunlar, cümlenin yüklemini çekimleyerek onu fiil gibi gösterse de, aslında temelinde isim soylu bir kelimeyi barındırır.
* Örnek 1: "Seninle tanışmamız eskiydi."
* Burada yüklem "eskiydi". "Eski" bir isimdir. "-ydi" ise ek fiilin geçmiş zaman ekidir. Bu, "eski idi" şeklinde de yazılabilir. Bu bir isim cümlesidir.
* Örnek 2: "Bu haber doğruymuş."
* Yüklem "doğruymuş". "Doğru" bir isimdir. "-ymuş" ise ek fiilin rivayet kipi ekidir. Bu da "doğru imiş" demektir. İsim cümlesidir.
Dikkat Edilmesi Gereken: Ek fiilin görülen geçmiş zaman (-di) ve rivayet kipi (-miş) halleri, isim cümlelerini daha belirgin hale getirir. Ancak şimdiki zaman (-iyor) ve geniş zaman (-dir) ek fiilleri de kullanılabilir.* "Sen mutlusun." (Mutlu + -sun = isim cümlesi)
* "Bu bilgi doğrudur." (Doğru + -dur = isim cümlesi)
Gizli Özne ve İsim Cümleleri
Bazı isim cümlelerinde özne gizli olabilir. Bu durum, cümlenin yapısını anlamayı biraz daha zorlaştırabilir ama temel mantık değişmez. Önemli olan yine yüklemin isim soylu olmasıdır.
* Örnek: "Yorgunmuşum."
* Burada yüklem "yorgunmuşum". "Yorgun" bir isimdir (sıfat olarak da kullanılır). "-muşum" ek fiilin rivayet kipi ve şahıs ekidir. "Ben yorgun imişim" demektir. Gizli özne "ben"dir ve bu bir isim cümlesidir.
Deneyimlerime Göre: Özellikle "ben", "sen", "o", "biz", "siz", "onlar" zamirleriyle kurulan "iyiyim", "güzelmişsin", "haklıdır" gibi ifadeler, ek fiil almış isim cümleleridir. Bu kelimelerin sonunda mutlaka isim soylu bir kök ve bir ek fiil çekimi vardır.İsim Fiil Cümlelerinin Farklı Kökleri
İsim fiil cümlelerinin yüklemleri sadece sıfatlardan oluşmaz. Sayılar, zamirler, zarflar ve hatta bazı yan cümlecikler bile isim soylu kabul edilerek isim fiil cümlesi oluşturabilir.
* Sayı: "Sınıfta on iki kişiydik." (On iki + -ydik = isim cümlesi)
* Zamir: "Bu kitap benim." (Benim + zamiri yüklem olmuş = isim cümlesi)
* Zarf: "Durum şöyleydi." (Şöyle + -ydi = isim cümlesi)
Pratik İpucu: Bir cümlenin isim cümlesi olup olmadığını anlamak için yüklemi tek başına değerlendir. Eğer o kelime tek başına bir eylemi ifade etmiyorsa, muhtemelen bir isim cümlesidir. Cümledeki diğer ögeler, yüklemin ne tür bir isim olduğunu anlamana yardımcı olur.Bu noktalara dikkat ederek isim fiil cümlelerini çok daha rahat tespit edebilirsin. Bol pratikle bu iş sende çiçek gibi açacaktır!