Tourette sendromu ne demektir?

Tourette Sendromu Nedir? Bilmeniz Gerekenler

Tourette sendromu, birçok insanın kafasında soru işareti bırakan, bazen yanlış anlaşılan bir nörogelişimsel durum. Kısaca, istemsiz hareketler (motor tikler) ve sesler (vokal tikler) ile karakterize edilen bir durum olduğunu söyleyebiliriz. Ama bu sadece buzdağının görünen kısmı. Tourette sendromu tek bir tikten ibaret değil, genelde zamanla değişen, farklılaşan bir tik paterni gösterir.

En sık görülen motor tikler arasında göz kırpma, omuz silkeleme, burun çekme gibi basit hareketler varken, daha karmaşık tikler kol sallama, zıplama, hatta başkalarının hareketlerini taklit etme (echopraxia) şeklinde olabilir. Vokal tikler ise öksürme, geniz temizleme, havlama sesi gibi basit seslerden, kelimeleri veya cümleleri tekrarlamaya (palilalia) veya en çok bilinen ancak her Tourette hastasında görülmeyen, küfürlü konuşma (coprolalia) gibi daha karmaşık durumlara kadar geniş bir yelpazeyi kapsar. Ancak unutmamak gerekir ki, coprolalia Tourette sendromlu bireylerin sadece küçük bir yüzdesinde görülür (%10-15 civarında olduğu tahmin ediliyor). Bu yüzden bu durumla ilgili yaygın yanlış anlamalardan biri de her Tourette hastasının küfürlü konuştuğu düşüncesidir ki bu kesinlikle doğru değil.

Tourette sendromu genellikle çocukluk çağında, ortalama 5-7 yaş civarında başlar. Çocuklarda görülen tiklerin %20-30'unun ergenlikle birlikte tamamen kaybolduğu, yaklaşık %30-40'ında ise tiklerin devam ettiği ancak şiddetinin azaldığı gözlemlenir. Geri kalanlarda ise tikler ergenlikte artış gösterebilir. Bu, durumun zaman içinde değişkenlik gösterdiğinin en önemli kanıtlarından biri.

Tourette sendromunun kesin nedeni bilinmiyor. Genetik yatkınlığın önemli bir rol oynadığı düşünülüyor. Ailede Tourette sendromu veya başka tik bozuklukları olan kişilerde görülme olasılığı daha yüksek. Beyindeki bazı nörotransmitterler, özellikle dopamin ve serotonin gibi maddelerin dengesindeki bozulmaların da bu duruma katkıda bulunduğu teorisi mevcut. Ancak bu noktada kesin bir yargıya varmak mümkün değil.

Tiklerin Yanında Neler Olabilir?

Tourette sendromu sadece tiklerden oluşmaz. Deneyimlerime göre, çoğu bireyde farklı komorbidite durumlar da eşlik eder. Bu durumlar tiklerin kendisinden daha fazla yaşam kalitesini etkileyebilir. En sık görülen eşlik eden durumlar şunlardır:

• Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB): Tourette sendromlu bireylerin yaklaşık %50-70'inde DEHB görülebilir. Bu durum, odaklanma güçlüğü, dürtüsellik ve aşırı hareketlilik gibi belirtilerle kendini gösterir. DEHB'nin tedavisi, Tourette'in yaşam üzerindeki etkisini yönetmede kritik öneme sahiptir.
• Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB): Yine Tourette sendromlu bireylerde yüksek oranda görülen OKB, tekrarlayıcı ve istenmeyen düşünceler (obsesyonlar) ve bu düşünceleri azaltmak için yapılan tekrarlayıcı davranışlar (kompulsiyonlar) ile karakterizedir. El yıkama, düzenleme takıntıları gibi.
• Öğrenme Güçlükleri: Bazı bireylerde disleksi gibi öğrenme güçlükleri de görülebilir.
• Anksiyete ve Depresyon: Tiklerin yarattığı sosyal baskı, kabul görmeme hissi veya diğer komorbiditeler nedeniyle anksiyete ve depresyon da sıklıkla eşlik edebilir.

Bu eşlik eden durumların varlığı, bireyin günlük yaşamını, okul başarısını ve sosyal ilişkilerini önemli ölçüde etkileyebilir. Bu yüzden bütüncül bir yaklaşım benimsemek esastır.

Yaşamı Kolaylaştırmak İçin Neler Yapılabilir?

Tourette sendromu için kesin bir tedavisi olmasa da, bireylerin yaşam kalitesini artırmak ve tiklerin etkisini yönetmek için pek çok yöntem mevcuttur. Hem birey olarak hem de çevresindeki insanlar olarak yapabileceğimiz şeyler var:

• Davranışçı Terapiler: En etkili yöntemlerden biri Geriye Dönük Alışkanlık Bozdurma (Habit Reversal Training - HRT) ve Karşılıklı Koşullandırma (Competing Response Training - CRT) gibi davranışsal terapilerdir. HRT, bireyin tik yapmadan önceki uyarıcı hissini fark etmesini ve yerine başka bir hareket yapmasını öğretir. Deneyimlerime göre, bu terapiler düzenli uygulandığında tiklerin sıklığını ve şiddetini azaltmada oldukça başarılıdır.
• İlaç Tedavisi: Tiklerin çok şiddetli olduğu, günlük yaşamı ciddi şekilde aksattığı durumlarda doktorlar tarafından önerilen ilaçlar kullanılabilir. Bu ilaçlar tikleri tamamen ortadan kaldırmaz ancak kontrol altına alınmalarına yardımcı olabilir.
• Psikoeğitim: Hem bireyin kendisi hem de ailesi için durum hakkında doğru bilgiye sahip olmak çok önemlidir. Tourette sendromunun ne olduğu, neleri kapsadığı, nelere yol açabileceği gibi konularda doğru bilgi edinmek, kabullenmeyi ve başa çıkma stratejilerini geliştirmeyi kolaylaştırır.
• Çevresel Düzenlemeler: Okul veya iş ortamında bireyin rahat hissetmesini sağlayacak düzenlemeler yapılabilir. Örneğin, tiklerin daha az dikkat çekeceği bir oturma düzeni veya stresli durumlardan kaçınma gibi.
• Destek Grupları: Benzer deneyimleri paylaşan insanlarla bir araya gelmek, yalnız olmadığınızı hissetmenizi sağlar ve birbirinize destek olabilirsiniz.

Unutmayın ki her Tourette sendromlu birey farklıdır. Bu nedenle, en uygun başa çıkma stratejileri kişiye özel olarak belirlenmelidir. Sabır, anlayış ve doğru bilgiyle Tourette sendromuyla yaşamak çok daha kolay hale gelebilir.