Iktibas ne demek TDK?

İktibas Nedir, TDK Ne Diyor?

İktibas kelimesi, özellikle yazı dilinde sıkça karşımıza çıkan bir terim. Peki, nedir bu iktibas ve Türk Dil Kurumu (TDK) bu konuda ne diyor? Gelin, lafı uzatmadan doğrudan konuya dalalım.

İktibasın Temel Anlamı ve Kökeni

İktibas, Arapça kökenli bir kelime ve TDK sözlüğüne baktığımızda karşımıza çıkan ilk anlamı "bir sözü veya cümleyi, başka bir yerden alıp kullanma"dır. Yani, başkasına ait bir fikri, bir lafı kendi düşüncenmiş gibi değil de, alıntı yaparak kullanmaktır. Bu alıntı, bir kitaptan, bir makaleden, hatta bir sohbetten bile olabilir. Önemli olan, o fikrin ya da sözün kaynağını belirtmektir.

Deneyimlerime göre, iktibasın bu temel anlamı, özellikle akademik çalışmalarda, edebi metinlerde ve hatta günlük konuşmalarımızda bile karşımıza çıkar. Mesela, bir tarihçi, dönemin önemli bir şahsiyetinin sözünü kendi eserinde kullanırken, bu bir iktibastır. Ya da bir şair, sevdiği bir şairin dizelerinden ilham alıp benzer bir duyguyu ifade ettiğinde, bu da bir anlamda iktibastır, ancak burada kaynak belirtme şartı daha esnektir.

Neden İktibas Yapılır? Faydaları Nelerdir?

İktibas yapmak, rastgele bir söz çalmak değil elbette. Bunun altında yatan pek çok sebep ve fayda var:

• Bilgiyi Desteklemek: Bir iddiayı, bir tezi savunurken, o alanda yapılmış bir araştırmanın sonucunu veya uzman bir kişinin sözünü alıntılamak, kendi argümanını güçlendirir. Mesela, yapay zeka üzerine bir yazı yazıyorsan ve bu alanda öncü bir araştırmacının bulgularını kullanıyorsan, bu senin yazına güvenilirlik katar. TDK'nın güncel Türkçe sözlüğüne göre, yaklaşık 700.000 kelime barındırıyor ve bu kelimelerden birini veya bir fikri doğru kaynak göstererek kullanmak, bilgiyi derinleştirir.
• Farklı Perspektifler Sunmak: Konuyu daha iyi anlamak ve okuyucuya farklı bakış açıları sunmak için iktibas yapılır. Örneğin, bir sosyolojik olayı anlatırken, farklı düşünürlerin bu konuya nasıl yaklaştığını gösteren alıntılar yapmak, konuyu zenginleştirir.
• Özgünlüğü Vurgulamak: Belki de en ilginç nedenlerden biri budur. Kendi özgün düşüncelerini daha iyi ifade edebilmek için, geçmişten gelen bilgileri veya ifadeleri kullanmak, kendi özgünlüğünü daha belirgin hale getirebilir. Sanki, bir sanatçının, büyük ustalardan öğrendiklerini kendi tarzıyla yoğurarak bambaşka bir eser yaratması gibi.
• Saygı Göstermek: Fikirlerin, bilgilerin kaynağına saygı duymak da önemli bir neden. Bir başkasının emeğine, düşüncesine değer verdiğini göstermenin en basit yolu, onu doğru şekilde alıntılamaktır.

İktibas Yaparken Nelere Dikkat Etmeli? (Pratik İpuçları)

İktibas yapmak güzel ama bunu doğru yapmak çok daha önemli. İşte sana birkaç pratik ipucu:

• Kaynak Gösterme: Bu en temel kural. Kimden, hangi eserden, hangi sayfadan aldığını net bir şekilde belirtmelisin. Akademik dünyada bunun belirli standartları var (APA, MLA gibi). Her ne kadar TDK bu standartları tanımlamasa da, genel prensip, okuyucunun orijinal kaynağa kolayca ulaşabilmesidir.
• Bağlamı Bozmamak: Alıntıladığın kısmı, orijinal metindeki bağlamından koparmamaya özen göster. Yani, bir sözü çarpıtarak, kendi istediğin anlama gelecek şekilde kullanma. Bu, hem etik değil hem de okuyucuyu yanıltır.
• Aşırıya Kaçmamak: Yazının tamamı başkalarının sözlerinden oluşmamalı. İktibas, kendi düşüncelerini desteklemek için bir araç olmalı, kendi düşüncelerinin yerini almamalı. Kendi fikirlerin, senin sesin olmalı.
• Kendi Yorumunu Katmak: Sadece alıntı yapmakla kalma. Aldığın alıntının neden önemli olduğunu, senin düşüncelerinle nasıl örtüştüğünü veya ayrıştığını açıklamak, yazına derinlik katar.

Deneyimlerime göre, iktibas ustaca yapıldığında, yazıyı daha güçlü, daha güvenilir ve daha zengin hale getirir. Tıpkı bir müzisyenin, daha önce duyulmuş notaları alıp, kendi bestesinde bambaşka bir melodi yaratması gibi düşünebilirsin.