3 selimin tahtan indirilmesine neden olan olaylar?

3. Selim Neden Tahttan İndirildi?

Osmanlı tarihinde III. Selim dönemi, modernleşme çabalarıyla öne çıkan, ancak ne yazık ki trajik bir sonla biten sancılı bir süreçtir. Sen de benim gibi tarih okumalarını seven biriysen, eminim onun reformist ruhunu ve karşılaştığı direnişi yakından hissetmişsindir. Peki, bu aydın padişahı tahtından eden, hatta hayatına mal olan olaylar zinciri nasıl gelişti? Deneyimlerime göre, bu durumu tetikleyen başlıca faktörleri birkaç ana başlık altında toplayabiliriz.

1. Nizam-ı Cedit Reformlarına Karşı Direniş ve Çıkar Çatışmaları

III. Selim'in en büyük amacı, Osmanlı'yı Avrupa karşısında gerilemekten kurtarmaktı. Bunun için giriştiği reformların genel adı Nizam-ı Cedit'ti. Bu, sadece askeri değil, idari, mali ve eğitim alanlarında da köklü değişiklikler öngörüyordu. En çok bilineni, Avrupa tarzında yeni bir ordu kurma çabasıydı. İşte burada işler karıştı. Sen de düşünsene, yüzyıllardır süregelen bir düzeni değiştirmeye kalkıştığında kimlerin çıkarına dokunursun?

• Yeniçeriler: En büyük muhaliflerdi. Yıllardır savaş meydanlarından uzaklaşmış, disiplini bozulmuş, esnaf ve tüccarlıkla uğraşan bu ocak, Nizam-ı Cedit ordusunun kendi varlıklarını tehdit ettiğini gördüler. Yeniçeriler, aynı zamanda halk arasında da önemli bir etki alanına sahipti ve isyan potansiyelleri çok yüksekti. Onlar için bu reform, hem imtiyazlarının hem de yaşam biçimlerinin sonu demekti.
• Ulema (Din Adamları): Bir kısmı, reformların Batılılaşma getireceği ve İslam şeriatına aykırı olduğu düşüncesiyle karşı çıktı. Özellikle fetvalarıyla halk üzerinde büyük etkisi olan bazı ulema, reform hareketlerini "bid'at" olarak nitelendirerek direnişi meşrulaştırdı.
• Ayân ve Derebeyleri: Taşrada güçlenmiş olan ayânlar, merkezi otoritenin güçlenmesini kendi imtiyazlarına bir tehdit olarak algıladılar. Reformlar, onların yerel güçlerini kırma potansiyeli taşıyordu.
• Maliye Ağırlaştı: Yeni bir ordu kurmak ve reformları finanse etmek için ek vergiler konulması, halkın ve özellikle esnafın tepkisini çekti. Bu durum, zaten ekonomik sıkıntılarla boğuşan devlette hoşnutsuzluğu artırdı.

Deneyimlerime göre, bu çıkar gruplarının birleşerek oluşturduğu muhalefet, III. Selim'in reform çabalarını sürekli baltaladı ve onun hareket alanını kısıtladı. Özellikle Kabakçı Mustafa İsyanı'nda, bu grupların nasıl bir araya geldiğini net bir şekilde görürüz.

2. Kabakçı Mustafa İsyanı ve Payitahtın Karışması

III. Selim'in tahttan indirilmesine giden süreçteki en kritik olay, Kabakçı Mustafa İsyanı'dır. Bu isyan, 1807 yılında başladı ve bir anda payitahta yayıldı. İsyanın fitilini ateşleyen şey, Nizam-ı Cedit ordusunun Üsküdar'da kışla kurma ve yeniçerilerin disiplin altına alınması çabalarıydı. Karadeniz kıyısında, özellikle Boğaz'da görevli olan yeniçeri ve yamaklar, bu durumdan rahatsızlık duydu.

• İsyanın Başlaması: Kabakçı Mustafa adında bir yamanağasının önderliğinde başlayan isyan, kısa sürede büyüdü. İsyanın temel talebi, Nizam-ı Cedit'in kaldırılması ve reform yanlısı devlet adamlarının cezalandırılmasıydı.
• Üsküdar'dan İstanbul'a Sıçraması: İsyan hızla Üsküdar'dan İstanbul'a sıçradı ve Yeniçerilerin de katılımıyla büyük bir güç kazandı. İsyanın arkasında, başta Köse Musa Paşa gibi bazı devlet adamları ve bazı ulema da vardı.
• Sarayın Çaresizliği: III. Selim, isyanı bastırmakta zorlandı. Güvendiği Nizam-ı Cedit askerleri yeterli değildi ve diğer devlet adamları da isyancılarla çatışmaya girmekten çekiniyordu. Hatta bazıları, kendi canlarını kurtarmak adına isyancıların yanında yer aldı.
• Taleplerin Kabulü: İsyanın büyümesi üzerine III. Selim, isyancıların taleplerini kabul etmek zorunda kaldı. Nizam-ı Cedit ordusu dağıtıldı, reform yanlısı devlet adamları idam edildi veya sürgün edildi. Ancak bu, isyancıları durdurmaya yetmedi.

Bu isyan, III. Selim'in otoritesini tamamen sarstı ve onu zayıf düşürdü. İsyancılar, artık istediklerini elde edebileceklerini biliyorlardı ve bu durum, tahttan indirilmelerinin önünü açtı.

3. Saray İçi Çekişmeler ve Güç Mücadeleleri

Saray içi dengeler ve güç mücadeleleri de III. Selim'in sonunu getiren önemli bir faktördür. Deneyimlerime göre, Osmanlı tarihinde padişahın gücünü sınırlayan, hatta belirleyen en önemli unsurlardan biri saraydaki hizipler ve entrikalardır.

• Reform Karşıtı Devlet Adamları: Bazı devlet adamları, kendi çıkarları veya muhafazakar görüşleri nedeniyle reformlara karşıydı. Bunlar, yeniçeriler ve ulema ile işbirliği yaparak padişaha karşı cephe oluşturdular. Özellikle Kabakçı Mustafa İsyanı sırasında, sarayda reformcuların safında duracak güçlü bir grup bulunamadı.
• Şehzadelerin Rolü: Osmanlı geleneğinde taht kavgaları her zaman önemli bir yer tutmuştur. III. Selim'in çocuğu olmadığı için yerine geçecek şehzade, amcasının oğlu IV. Mustafa'ydı. Reform karşıtı gruplar, IV. Mustafa'yı kendi yanlarına çekerek veya onu kullanarak taht değişikliği için zemin hazırladılar. IV. Mustafa'nın da bu duruma sessiz kalmadığı, hatta destek verdiği düşünülür.
• Güvenlik Zafiyeti: III. Selim, kendisine sadık bir koruma gücü oluşturmakta zorlandı. Bu durum, isyancıların saraya kadar girmesini ve padişahı tehdit etmesini kolaylaştırdı.

Bu saray içi çekişmeler, zaten dışarıdan gelen baskılarla yıpranmış olan padişahın durumunu daha da kötüleştirdi. Sonunda, Kabakçı Mustafa İsyanı'nın zirveye çıktığı anlarda, III. Selim tahttan indirilerek yerine IV. Mustafa geçirildi. Ne yazık ki, birkaç ay sonra Alemdar Mustafa Paşa'nın III. Selim'i tekrar tahta geçirme girişimi sırasında, IV. Mustafa'nın emriyle boğularak şehit edildi.

Özetle, III. Selim'in tahttan indirilmesi, tek bir olayın değil, bir dizi karmaşık faktörün birleşimiydi. Reformist çabaları, statükoyu savunan güçlü muhalif grupların varlığı, saray içi entrikalar ve isyanlar, onun trajik sonunu hazırladı. Bu durum, Osmanlı'nın modernleşme çabalarının ne kadar zorlu ve sancılı geçtiğinin de en somut göstergelerinden biridir.