Büyük selçukluyu hangi devlet yıktı?

Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nu Yıkan Güçler

Selçuklu İmparatorluğu'nun yıkılışının tek bir devlete bağlanması doğru olmaz. Birçok iç ve dış faktörün bir araya gelmesiyle, yani bir domino etkisiyle zayıflayıp parçalandığını söyleyebiliriz.

Deneyimlerime göre, Selçuklu'nun çöküşünde en etkili olanlar şunlardı:

• Taht kavgaları ve iç isyanlar: İmparatorluk kurulurken bile hanedan içi çekişmeler yaşanmıştı. Alp Arslan'ın ölümünden sonra oğlu Melikşah dönemi bir nebze toparlanma sağlasa da, onun ölümünden sonraki ardıl savaşları büyük bir yara açtı. Oğulları Berkyaruk ve Muhammed Tapar arasındaki çekişmeler, devletin kaynaklarını tüketti ve otoriteyi zayıflattı. Bu durum, bağımsızlıklarını ilan eden atabeyliklerin (örneğin, Suriye Selçukluları, Kirman Selçukluları gibi) ortaya çıkmasına zemin hazırladı. 1118'de Sultan Sencer'in tahta geçmesiyle birleşme çabaları olsa da, iç sorunlar bir türlü tam olarak aşılamadı.

• Haçlı Seferleri ve Batı'daki Baskı: İlk Haçlı Seferi (1096-1099) büyük bir darbe vurdu. Kudüs'ü kaybeden Selçuklular, sadece toprak kaybetmekle kalmadı, aynı zamanda prestijleri de ciddi şekilde zedelendi. Haçlıların Anadolu'da kurduğu krallıklar (özellikle Urfa Kontluğu ve Antakya Prensliği), Selçuklu'nun batıdaki sınırlarını sürekli tehdit etti. Sultan Sencer döneminde Harezmşahlar'a karşı verdiği mücadelede zayıflayan Selçuklu, 1144'teki İkinci Haçlı Seferi'ne karşı da tam olarak etkili olamadı.
• Batı'dan Gelen Yeni Tehlike: Harezmşahlar: İmparatorluğun doğusundaki en büyük tehdit haline gelen Harezmşahlar, Selçuklu'nun zayıflayan otoritesinden faydalanarak güçlendi. Özellikle Sultan Sencer'in Katvan Savaşı'nda (1141) Karahitaylara yenilmesi, hem Selçuklu'nun hem de Harezmşahlar'ın bölgesel dengesini değiştirdi. Bu yenilgi, Selçuklu'nun doğudaki hakimiyetini sarsarken, Harezmşahlar'ın önünü açtı. Sonunda, Harezmşahlar, Büyük Selçuklu Devleti'nin topraklarını büyük ölçüde ilhak ederek Anadolu Selçuklu Devleti ile karşı karşıya geldi.
• Moğol İstilası'nın Habercisi: Otrar Faciası ve Sonrası: Harezmşahların lideri Alaeddin Muhammed'in 1219'da Otrar'da çıkan bir olayda Moğol tüccarları öldürtmesi, Cengiz Han'ın büyük intikam seferini tetikledi. Bu, aslında Büyük Selçuklu'nun yıkılışından sonraki döneme denk gelse de, Selçuklu topraklarında kurulan devletlerin (özellikle Anadolu Selçuklu Devleti'nin) geleceği açısından önemli bir işaret fişeğiydi. Moğolların Harezmşahları yok etmesi, bölgedeki siyasi haritayı tamamen değiştirdi ve Anadolu Selçuklu Devleti'nin önünde yeni ve çok daha büyük bir tehdit oluşturdu. Nihayetinde, 1243 Kösedağ Savaşı ile Anadolu Selçuklu Devleti de Moğol egemenliği altına girdi.

Özetle, Selçuklu'nun yıkılışını tek bir olaya bağlamak yerine, iç çalkantılar, dış baskılar ve zamanla ortaya çıkan yeni güçlerin birleşimiyle gerçekleştiğini bilmek, durumu daha iyi anlamanı sağlar. Bu süreç, devlet yönetiminde sürekliliğin, iç barışın ve dış politikada akılcılığın ne kadar önemli olduğunu da gösteriyor.