Eylemsi nedir örnekler?
Eylemsiler: Cümlelere Hareket Katan Sihirbazlar
Eylemsiler, Türkçenin en renkli ve işlevsel yapı taşlarından. Bir cümlenin fiilini alıp onu isim, sıfat veya zarf gibi farklı görevlerde kullanmanı sağlıyorlar. Deneyimlerime göre, bu yapıları doğru anlamak ve kullanmak, yazılarını çok daha akıcı ve etkileyici hale getiriyor. Bir düşün, "koştu" kelimesiyle "koşarak" kelimesinin yarattığı etki aynı mı? Elbette değil. Eylemsiler, işte bu farkı yaratanlar.
- İsim-Fiiller: Fiili İsimleştirenler
İsim-fiiller, fiilin köküne "-ma", "-me", "-ış", "-iş", "-uş", "-üş", "-mak", "-mek" eklerini getirerek oluşturulur. Bu ekleri alan fiiller, tıpkı bir isim gibi cümlede özne, nesne veya yüklem görevinde bulunabilirler.
* Özne Olarak: "Yürümek sağlığa iyi gelir." Burada "yürümek" eylemi, cümlenin öznesi konumunda. Sanki bir nesneymiş gibi kullanılıyor.
* Nesne Olarak: "Onunla konuşmak çok keyifliydi." "Konuşmak" fiili, "keyifliydi" yükleminin nesnesi olmuş.
* Yüklem Olarak: "En büyük hatası beklemek oldu." Burada "beklemek" fiili, cümlenin yüklemi görevinde.
Pratik İpucu: Bir fiilin isim-fiil olup olmadığını anlamak için, önüne bir iyelik eki (benim, senin, onun...) getirmeyi dene. Eğer mantıklı bir bütün oluşturuyorsa, büyük ihtimalle isim-fiildir. Örneğin, "Benim yürüyüşüm çok keyifliydi." gibi.- Sıfat-Fiiller (Ortaçlar): Fiili Sıfatlaştıranlar
Sıfat-fiiller, fiilin önüne gelerek onu niteleyen kelimeler türetir. "-an", "-en", "-ar", "-er", "-maz", "-mez", "-dık", "-dik", "-duk", "-dük", "-tık", "-tik", "-tuk", "-tük", "-mış", "-miş", "-muş", "-müş", "-acak", "-ecek" gibi eklerle yapılırlar.
* Niteleyen Sıfat-Fiiller: "Gelen adam kimdi?" Burada "gelen" kelimesi, "adam" ismini niteleyen bir sıfat-fiil. Sanki "gelmiş olan adam" gibi düşünebilirsin. "Yanan ev için itfaiye çağrıldı." "Yanan" kelimesi de "ev" ismini niteleyen bir sıfat-fiil.
* Belirten Sıfat-Fiiller: "Sana verdiğim kitap nerede?" "Verdiğim" kelimesi, "kitap" ismini belirliyor. Yani hangi kitap olduğunu söylüyor. "Onunla yapılacak çok iş var." "Yapılacak" kelimesi de "iş" kelimesini belirliyor.
Pratik İpucu: Sıfat-fiilleri gördüğünüzde, arkasından gelen isme "hangi?" sorusunu sor. Alacağın cevap genellikle sıfat-fiildir.- Zarf-Fiiller (Ulaçlar): Fiili Zarflaştıranlar
Zarf-fiiller, fiilleri zarf yapar. Yani eylemin ne zaman, nasıl, neden yapıldığını anlatır. "-ip", "-ıp", "-ip", "-ip", "-erek", "-arak", "-meden", "-madan", "-dıkça", "-dikçe", "-dukça", "-dükçe", "-tıkça", "-tikçe", "-tukça", "-tükçe", "-ınca", "-ince", "-unca", "-ünce", "-alı", "-eli", "-casına", "-cesine", "-maksızın", "-meksizin", "-dığında", "-diğinde" gibi eklerle yapılırlar.
* Zaman Bildirenler: "Onu görünce çok sevindim." Burada "görünce" kelimesi, sevincin ne zaman gerçekleştiğini anlatıyor.
* Durum Bildirenler: "Çocuklar koşarak parka gittiler." "Koşarak" kelimesi, gitme eyleminin nasıl yapıldığını belirtiyor.
* Sebep Bildirenler: "Çok çalıştığından başarılı oldu." "Çalıştığından" kelimesi, başarının nedenini açıklıyor.
Pratik İpucu: Zarf-fiillerin çoğu, başka bir fiilin yanına gelerek onunla birlikte bir eylem bütünlüğü oluşturur. "Gelip", "giderken", "yapmadan" gibi ifadeleri düşün. Bunlar tek başlarına bir eylemi değil, başka bir eyleme bağlı bir durumu anlatır.Eylemsiler, dilimize derinlik ve çeşitlilik katan harika yapılar. Bunları doğru kullanmak, yazdıklarına canlılık katacaktır. Unutma, pratik yapmak en iyi öğrenme yolu. Kendi cümlelerinde bu yapıları kullanmaya özen göster.