🗞️ Manisa Haber

Çekimli fiil nedir kısaca örnek?

14 Haziran 2025 Manisa Haber

Çekimli Fiil Nedir, Neden Önemlidir?

Çekimli fiil dediğimiz şey, fiilin zaman, kişi ve kiplerine göre bükülmüş halidir. Yani bir fiili alıp "kim yaptı?", "ne zaman yaptı?", "nasıl yaptı?" sorularına cevap verir hale getirdiğimizde ortaya çıkan kelimedir. Dilimizdeki fiillerin %90'ından fazlası çekimli fiildir aslında. Neden mi önemli? Çünkü konuşurken veya yazarken eylemin ne zaman, kim tarafından gerçekleştirildiğini net bir şekilde anlamamızı sağlar. Cümlelerin can damarıdır diyebiliriz.

Diyelim ki 'gel' fiilini ele alalım. Bu fiilin yalın hali. Ama biz bunu "geldi", "geliyorum", "gelmişti", "gelmeliydi", "gelse" gibi şekillere soktuğumuzda artık o bir çekimli fiildir. Her bir çekim, cümlenin anlamını tamamen değiştirir.

Çekimli Fiilin Yapı Taşları: Kip ve Zaman

Çekimli fiilleri anlamanın anahtarı, iki temel unsurunu bilmekten geçer: kip ve zaman. Bunlar bir fiili belirli bir duruma sokan eklerdir.

  • Zaman Ekleri: Fiilin ne zaman gerçekleştiğini söyler. Türkçede genellikle üç ana zaman vardır:
    • Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman: Fiilin kesin olarak geçmişte yapıldığını gösterir. Ekleri '-di', '-dı', '-du', '-dü', '-ti', '-tı', '-tu', '-tü'. Örnek: 'geldi', 'yaptı', 'gördü'.
    • Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman: Fiilin başkasından duyularak veya sonradan öğrenilerek yapıldığını anlatır. Ekleri '-miş', '-mış', '-muş', '-müş'. Örnek: 'gelmiş', 'yapmış', 'görmüş'.
    • Şimdiki Zaman: Fiilin şu anda, konuşma anında yapıldığını belirtir. Ekleri '-yor', '-ıyor', '-üyor', '-üyor'. Örnek: 'geliyor', 'yapıyor', 'görüyor'.
    • Gelecek Zaman: Fiilin ileride, henüz gerçekleşmemiş bir zamanda yapılacağını söyler. Ekleri '-ecek', '-acak'. Örnek: 'gelecek', 'yapacak', 'görecek'.
    • Geniş Zaman: Fiilin her zaman, alışkanlık olarak veya genel bir doğruluk ifade ettiğini belirtir. Ekleri '-r', '-ar', '-er', '-ir', '-ır', '-ur', '-ür'. Örnek: 'gelir', 'yapar', 'görür'.
  • Kip Ekleri: Fiilin gerçekleşme biçimini veya eyleme karşı tutumu belirtir. İkiye ayrılırlar:
    • Haber (Bildirme) Kipleri: Zaman ekleriyle birlikte kullanılırlar ve fiilin yapıldığını, yapılacağını veya yapıldığını bildirirler. Yukarıda bahsettiğimiz tüm zaman ekleri haber kipleridir.
    • Dilek Kipleri: Fiile bir istek, emir, şart veya gereklilik anlamı katarlar.
      • Emir Kipi: Fiilin yapılmasını doğrudan emreder. Sadece
        1. ve
        2. tekil ve çoğul şahıslarda çekimlenir. Örnek: 'gel!', 'gelsin', 'gidin'.
      • İstek Kipi: Fiile bir dileme veya istek anlamı katar. Ekleri '-e', '-a'. Örnek: 'gide', 'yapala' (günlük dilde daha çok 'gideyim', 'yapalım' gibi kullanılır).
      • Şart (Koşul) Kipi: Fiilin bir şarta bağlı olarak gerçekleşeceğini belirtir. Ekleri '-se', '-sa'. Örnek: 'gelse', 'yapsa'.
      • Gereklilik Kipi: Fiilin yapılması gerektiğini, bir zorunluluğu ifade eder. Ekleri '-meli', '-malı'. Örnek: 'gelmeli', 'yapmalı'.

Bu ekler fiilin köküne sırasıyla eklenerek çekimli fiili oluşturur. Örneğin, 'yap' köküne önce şimdiki zaman eki '-yor' sonra da

  1. tekil şahıs eki '-um' geldiğinde 'yapıyorum' çekimli fiili ortaya çıkar.

Çekimli Fiil Kullanırken Dikkat Edilmesi Gerekenler

Deneyimlerime göre, çekimli fiilleri doğru kullanmak yazılarınızın ne kadar akıcı ve anlaşılır olduğunu doğrudan etkiliyor. İşte birkaç pratik öneri:

  • Zaman Tutarlılığı: Bir metinde veya paragrafta hangi zaman dilimini kullanıyorsan (geçmiş mi, şimdi mi, gelecek mi), ona sadık kalmaya çalış. Diyelim ki bir olayı anlatıyorsun, "geldi" diye başlayıp sonra "görüyor" demek kafa karıştırıcı olabilir. Örnek: "Dün parka gittim, arkadaşımı gördüm ve onunla konuştum." (Geçmiş zaman tutarlılığı) yerine "Dün parka gittim, arkadaşımı görüyorum ve onunla konuşuyorum." demek anlamsal bir kopukluk yaratır.
  • Kip Seçimi: Ne anlatmak istediğine göre doğru kipi seçmek önemli. Bir bilgiyi kesin olarak aktarıyorsan haber kipleri, bir öneride bulunuyorsan dilek kipleri daha uygun olur. Örnek: "Bu raporu yarın hazırlamalıyım." (Gereklilik kipiyle sorumluluk vurgusu) yerine "Bu raporu yarın hazırlayacağım." (Gelecek zamanla kesinlik belirtme) daha farklı bir anlam taşıyabilir.
  • Kişi Eki Uyumu: Fiilin kim tarafından yapıldığını belirten kişi eklerini (ben, sen, o, biz, siz, onlar) özneye göre doğru eklemek kritik. "Biz evde oturduk." yerine "Biz evde oturdum." demek hem anlamı bozar hem de dil bilgisi hatasıdır.

Çekimli fiilleri doğru anlamak ve kullanmak, Türkçenin inceliklerini kavramanın önemli bir parçası. Bu temel bilgilerle, hem konuşmalarında hem de yazı dilinde daha net ve etkili ifadeler kullanabilirsin.