Deneme nedir ve özellikleri nelerdir?
Deneme Nedir ve Özellikleri Nelerdir?
Deneme, yazarın kendi duygu, düşünce ve izlenimlerini öznel bir bakış açısıyla, samimi bir dille kaleme aldığı yazı türüdür. Belirli bir konuyu derinlemesine incelemekten ziyade, o konu etrafında dönen kişisel yorumları, anıları ve fikirleri barındırır. Bir denemede kesinlik aramak yerine, yazarın zihninin bir kesitini görmeye odaklanırsın. Denemeler genellikle tek bir ana fikre bağlı kalmaz, bir düşünceden diğerine serbestçe geçiş yapabilir. Bu, okuyucuya bir sohbet havası verir.
Denemenin Temel Özellikleri
Denemenin en belirgin özelliği samimiyet ve kişiselliktir. Yazar, okuyucuyla adeta karşılıklı konuşuyormuş gibi bir dil kullanır. Bu samimiyet, okuyucunun yazarla bağ kurmasını kolaylaştırır. Denemeler genellikle kesinliğe ve kanıtlara dayanmaz. Yazar, "bence" yerine "deneyimlerime göre" diyerek kendi gözlemlerini ve yorumlarını paylaşır. Örneğin, bir edebiyat denemesinde bir roman karakterini analiz ederken, karakterin psikolojisi üzerine yapılan akademik çalışmalardan ziyade, yazarın o karakterle kurduğu duygusal bağdan veya karakterin kendi hayatındaki bir benzerliğinden bahsedebilir.
Özgür konu ve biçim de denemenin önemli bir özelliğidir. Yazar, istediği herhangi bir konuda yazabilir; bu bir doğa olayı, bir duygu, bir kitap, bir film veya günlük hayattan sıradan bir an olabilir. Biçim konusunda da katı kurallar yoktur. Paragraflar arasında mantıksal bir bağ kurmak şart değildir, düşünceler akışına bırakılabilir. Bu özgürlük, yazarın yaratıcılığını ön plana çıkarır. Örneğin, Montaigne, denemelerinde felsefeden biyografiye, sanattan günlük yaşama pek çok farklı konuya değinmiştir.
Akıcı ve akılda kalıcı dil de denemeleri özel kılan bir unsurdur. Yazar, karmaşık fikirleri bile anlaşılır ve etkileyici bir dille sunar. Mecazlar, benzetmeler ve esprili anlatımlar sıkça kullanılır. Bu, denemeyi sadece bilgilendirici değil, aynı zamanda keyifli bir okuma deneyimi haline getirir. Bir teknoloji denemesinde, yeni çıkan bir akıllı telefonun özelliklerini sıralamak yerine, o telefonun hayatımızı nasıl değiştirdiğine dair kişisel bir gözlem veya bir anı anlatılabilir.
Deneme Yazarken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Eğer sen de deneme yazmak istiyorsan, öncelikle ilgi duyduğun bir konuyu seçmelisin. Bu, sana yazma motivasyonu verecektir. Aklına gelen ilk düşünceyi veya anını yakalamaktan çekinme. Deneme yazımında doğallık esastır. Kendin ol, düşüncelerini olduğu gibi kağıda dök.
Gözlem gücünü kullan. Çevrende olup bitenlere, insanlara, olaylara dikkat et. Bu gözlemler, denemelerine derinlik katacaktır. Örneğin, bir parkta oturup insanların davranışlarını izlemek, sana ilham verebilecek pek çok malzeme sunabilir.
Okuyucuyla bağ kurmayı hedefle. Onlara kendi düşüncelerini empoze etmek yerine, onların da benzer duyguları veya düşünceleri yaşayabileceğini hissettir. Samimi bir dil kullanmak, bu bağı güçlendirir. Bir seyahat denemesi yazarken, sadece gidilen yerleri anlatmak yerine, o yolculuk sırasında yaşadığın duygusal iniş çıkışları, karşılaştığın ilginç insanları veya seni etkileyen bir anıyı paylaşabilirsin. Deneyimlerine göre, bu tür kişisel dokunuşlar okuyucunun daha çok ilgisini çeker.
Deneme yazarken yapı konusunda aşırı katı olmamak önemlidir. Düşüncelerin bir yerden başka bir yere akmasına izin ver. Eğer bir paragraftan diğerine geçerken küçük bir bağlantı kurmak istersen, bunu doğal bir şekilde yapabilirsin. Ancak zorlama bağlantılardan kaçın.