Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nin maddeleri nelerdir?

Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Türkiye'nin İstanbul ve Çanakkale Boğazları üzerindeki egemenlik haklarını yeniden tesis eden ve Karadeniz'e kıyıdaş devletlerin güvenliğini sağlayan önemli bir uluslararası anlaşmadır. 20 Temmuz 1936 tarihinde imzalanan bu sözleşme, boğazların savaş ve barış zamanlarındaki geçiş rejimini düzenler. Gelin, bu kritik sözleşmenin temel maddelerine yakından bakalım.

Montrö'nün Temel İlkeleri

Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Türkiye'ye boğazlar üzerinde tam kontrol yetkisi verirken, aynı zamanda ticaret gemilerinin serbest geçişini de garanti eder. Sözleşme, savaş gemilerinin geçişi konusunda ise bazı kısıtlamalar getirir. Bu kısıtlamalar, Karadeniz'in güvenliğini korumayı amaçlar ve bölgedeki askeri dengenin korunmasına katkıda bulunur.

Sözleşme, temel olarak şu ilkeler üzerine kurulmuştur:

• Türkiye'nin Boğazlar üzerindeki egemenlik haklarının tanınması
• Ticaret gemilerinin serbest geçişinin sağlanması
• Savaş gemilerinin geçişine ilişkin düzenlemeler getirilmesi
• Karadeniz'e kıyıdaş olmayan devletlerin savaş gemilerinin Karadeniz'de kalma süresinin ve tonajının sınırlandırılması

Ticaret Gemilerinin Geçişi

Sözleşmeye göre, ticaret gemileri, barış zamanında herhangi bir bayrak altında ve herhangi bir yükle Boğazlardan serbestçe geçebilirler. Türkiye, bu geçişlerden herhangi bir ücret talep edemez ve geçişleri engelleyemez. Ancak, Türkiye'nin güvenliği tehdit altında ise, ticaret gemilerinin geçişi belirli koşullara tabi tutulabilir.

Savaş zamanında ise, Türkiye tarafsız ise ticaret gemilerinin geçişi yine serbesttir. Ancak, Türkiye savaş halinde ise, düşman devletlere ait ticaret gemilerinin geçişi engellenebilir.

Savaş Gemilerinin Geçişi

Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nin belki de en çok tartışılan kısmı, savaş gemilerinin geçişine ilişkin düzenlemelerdir. Barış zamanında, Karadeniz'e kıyıdaş devletlerin savaş gemileri, belirli şartlar altında Boğazlardan geçebilirler. Bu şartlar, gemilerin tonajı, sayısı ve geçişten önce Türkiye'ye bildirimde bulunulması gibi unsurları içerir.

Karadeniz'e kıyıdaş olmayan devletlerin savaş gemileri ise, daha sıkı kurallara tabidir. Bu gemilerin Boğazlardan geçişi, belirli tonaj sınırlarına ve Karadeniz'de kalma süresine bağlıdır. Amaç, Karadeniz'deki askeri dengeyi korumak ve bölgede gerginliğin artmasını engellemektir.

Savaş zamanında ise, Türkiye savaşan tarafsa veya kendini savaş tehdidi altında hissediyorsa, savaş gemilerinin geçişini tamamen engelleme yetkisine sahiptir.

Türkiye'nin Yetkileri ve Güvenlik

Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Türkiye'ye Boğazlar üzerindeki güvenliği sağlama konusunda önemli yetkiler verir. Türkiye, Boğazlarda gerekli gördüğü askeri önlemleri alabilir ve güvenliği tehdit eden durumlarda geçişleri kısıtlayabilir.

Bu yetkiler, Türkiye'nin kendi güvenliğini korumasının yanı sıra, Karadeniz bölgesinde istikrarın sağlanmasına da katkıda bulunur. Sözleşme, bölgesel güvenlik dengesinin korunması açısından hayati bir öneme sahiptir.

Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Türkiye için sadece bir uluslararası anlaşma değil, aynı zamanda stratejik bir öneme sahip bir güvenlik belgesidir. Türkiye, bu sözleşme sayesinde Boğazlar üzerindeki egemenliğini korurken, aynı zamanda Karadeniz bölgesinde barış ve istikrarın sağlanmasına da katkıda bulunmaktadır.