İslam kaç mezhebe ayrılır?
İslam Mezhepleri: Anlamlı Bir Bakış
İslam'ın doğuşundan bu yana farklı yorumlar ve anlama biçimleri ortaya çıkmış, bu da doğal olarak mezheplerin oluşumuna yol açmıştır. Bu çeşitlilik, İslam'ın zengin teolojik ve fıkhi geleneğinin bir parçasıdır. Temel olarak, ana mezheplerin sayısını belirli bir rakama indirgemek yanıltıcı olabilir, ancak en bilinen ve takipçisi en çok olan ana kollar üzerinden bir değerlendirme yapmak daha gerçekçi olacaktır. Deneyimlerime göre, bu ayrışmaları anlamak, İslam'ı daha bütünüyle kavramak için önemli bir adımdır.
Temel Ayrışmalar ve En Yaygın Mezhepler
İslam'daki mezhepleşmenin kökenini anlamak için öncelikle peygamberimiz Hz. Muhammed'in (s.a.v.) vefatından sonra ortaya çıkan siyasi ve itikadi anlaşmazlıklara bakmak gerekir. Bu anlaşmazlıklar, zamanla farklı teolojik yaklaşımların ve hukuki yorumların belirginleşmesine neden olmuştur.
- Sünnilik
Sünnilik, İslam dünyasındaki Müslümanların büyük çoğunluğunu oluşturan mezheptir. Yaklaşık %85-90'lık bir oranla temsil edildiği düşünülmektedir. Sünniliğin temelini, Kur'an ve Hz. Muhammed'in Sünneti (hadisleri) oluşturur. Bu mezhep, dini metinleri anlama ve uygulama konusunda dört büyük imamın (Ebu Hanife, Malik bin Enes, Şafii, Ahmed bin Hanbel) geliştirdiği usullere dayanır. Bu imamların fıkhi görüşleri, zamanla Hanefilik, Malikilik, Şafiiyye ve Hanbeliyye mezhepleri olarak şekillenmiştir. Her bir fıkıh mezhebi, Kur'an ve Sünnet'ten hüküm çıkarma yöntemlerinde bazı nüanslara sahip olsa da, temel inanç prensipleri açısından Sünni İslam içinde yer alırlar.
- Şiilik
Şiilik ise, Hz. Ali'nin (r.a.) Hz. Muhammed'in (s.a.v.) halefi olarak Müslümanların lideri olması gerektiği görüşünü savunanların oluşturduğu topluluktur. Bugün dünya Müslümanlarının yaklaşık %10-15'ini oluşturdukları tahmin edilmektedir. Şiilik içinde de farklı alt kollara rastlanır. En bilinenleri:
- İsnâaşeriyye (On İki İmam Şiiliği): İran, Irak, Lübnan ve Azerbaycan gibi bölgelerde yaygındır. On iki masum imamın imametini kabul ederler.
- İsmailîlik: Takipçileri daha az olsa da tarihsel olarak önemli bir yere sahiptir. Altıncı imamdan sonra farklı bir imamet silsilesini takip ederler.
- Zeydiyye: Yemen'de yoğunlukta olan bu kol, diğer Şii kollarına göre Sünniliğe daha yakın kabul edilir ve imamet konusunda farklı yaklaşımlara sahiptir.
Şiilik, Sünnilikten farklı olarak, imamların masumiyetine ve bazı dini konularda onlardan gelen rivayetlere daha fazla önem verme eğilimindedir.
- Diğer Mezhepler ve Gelişimleri
Bunların dışında, tarih boyunca çeşitli itikadi ve fıkhi görüş ayrılıklarından doğan başka mezhepler de olmuştur. Örneğin, Haricilik gibi erken dönemde ortaya çıkan ve günümüzde takipçisi oldukça azalan mezhepler mevcuttur. Mutezile gibi akılcı yaklaşımlarıyla bilinen itikadi ekoller de İslam düşünce tarihinde önemli yer tutar, ancak günümüzde organize mezhepler olarak varlıkları sınırlıdır.
Deneyimlerime göre, bu ayrışmaların çoğu, dini metinlerin anlaşılmasındaki farklılıklar ve siyasi-sosyal olayların etkisiyle şekillenmiştir. Önemli olan, bu farklılıkların insanları birbirine düşürmesi değil, İslam'ın zengin teolojik ve hukuki geleneğinin bir parçası olarak görülmesidir.
Mezhepleri Anlamak ve İlişki Kurmak
Senin için en pratik tavsiye, mezhepleri birer etiketleme aracı olarak görmekten ziyade, İslam'ın anlaşılmasındaki farklı yorumlar olarak değerlendirmendir. Bir mezhebe mensup olmak, genellikle çocukluktan itibaren aile ve çevre etkisiyle şekillenir. Eğer İslam'ı daha iyi anlamak istiyorsan, kendi mezhebinin temel prensiplerini öğrenmekle başlayabilirsin. Ardından, diğer mezheplerin temel görüşlerini öğrenmek, farklı bakış açılarını anlamana yardımcı olacaktır.
Unutma ki, mezhepler arasındaki temel itikadi farklılıklar (Allah'ın sıfatları, kader gibi konularda) genellikle daha derindir. Fıkhi farklılıklar ise daha çok ibadetlerin nasıl yapılacağı (namazın kılınışı, abdestin bozulup bozulmadığı gibi) ve muamelat (alışveriş, aile hukuku gibi) alanlarında görülür.
En önemlisi, mezhepler arasındaki farklılıkların ötesinde, tüm Müslümanların ortak paydası olan Allah'a iman, Hz. Muhammed'e risalet, Kur'an'a kitap olarak inanmak gibi temel esaslardır. Birbirimizin mezhebine saygı duymak ve ortak noktalarımızda buluşmak, İslam ümmetinin vahdeti için elzemdir. Kendi mezhebinin doğrularını savunmak doğal olsa da, diğer mezhepleri küçümsemek veya onlara karşı önyargılı olmak, İslam'ın ruhuna aykırıdır.