Parşömen kağıdı nasıl icat edildi?
Parşömenin Doğuşu: Tarihin Sayfalarından Bir Yolculuk
Parşömen kağıdı dediğimizde, aklımıza hemen o eski, sararmış, üzerinde kadim yazıların bulunduğu sayfalar gelir, değil mi? Peki, bu muhteşem malzemenin icadı nasıl oldu, hiç düşündün mü? Gelin, bu konuya biraz dalalım.
- Neden Parşömen? Papirüsün Alternatifi
Mısır'da papirüsün yaygın olarak kullanıldığı bir dönemde, özellikle Bergama Krallığı'nda bir ihtiyaç doğdu. Bergama Kralı V. Eumenes'in (MÖ
- yüzyıl) Mısırlı rakibi V. Ptolemaios'un papirüs ihracatını kısıtlamasıyla, yerel olarak yeni bir yazı malzemesi arayışına girildi. Deneyimlerime göre, böyle kısıtlamalar her zaman yeniliklerin önünü açar. O dönemde, hayvan derilerinden yazı malzemesi yapma fikri zaten biliniyordu ama yaygın değildi. Bergama'da bu işi daha da geliştirdiler.
- Hangi Hayvanlar, Hangi Deriler?
Parşömen için genellikle koyun, keçi ve dana derileri kullanıldı. Ancak en kalitelisi, daha ince ve daha dayanıklı olması nedeniyle buzağı derisinden yapılan "velev" (vellum) denilen parşömendi. Derinin işlenmesi başlı başına zahmetli bir süreçti.
* Tüy ve Et Kalıntılarının Temizlenmesi: Deri, öncelikle kireçli suya yatırılarak tüylerinden ve et kalıntılarından arındırılırdı. Bu işlem, derinin daha pürüzsüz ve işlenmeye uygun hale gelmesini sağlardı.
* Gerdirme ve Kazıma: Temizlenen deri, özel bir çerçeveye gerilirdi. Ardından, keskin bıçaklarla (genellikle bir tür ustura) yüzeyi dikkatlice kazınırdı. Bu kazıma işlemi, derinin hem kalınlığını azaltır hem de pürüzsüz bir yüzey elde edilmesini sağlardı. Bu aşamada, derinin her iki yüzeyinin de eşit derecede işlenmesi önemliydi.
* İnceleme ve Düzeltme: Deri kuruduktan sonra, üzerinde kalan pürüzler veya izler varsa, daha ince zımparalarla veya taşlarla giderilirdi. Son olarak, elde edilen parşömen rulolar halinde sarılır veya sayfalar halinde kesilirdi.
- Parşömenin Avantajları ve Kullanım Alanları
Papirüse göre parşömenin en büyük avantajı, çok daha dayanıklı olmasıydı. Papirüs kırılgan ve neme karşı hassasken, parşömen daha esnek, daha uzun ömürlü ve yırtılmaya daha dirençliydi. Bu özellikler, onu özellikle önemli belgeler, dini metinler ve uzun süreli saklanması gereken yazıtlariçin ideal hale getirdi. Hatta üzerine defalarca yazı yazılıp silinebilen "palimpsest" denilen parşömenler de üretildi. Bu, o dönemde kağıdın kıt ve pahalı olduğu düşünülürse, büyük bir tasarruf sağlıyordu. Rönesans dönemine kadar parşömen, Avrupa'da en çok tercih edilen yazı malzemesi olmaya devam etti.
- Pratik Öneriler: Evde Parşömen Deneyimi Mümkün mü?
Elbette günümüzdeki gibi gerçek parşömen yapmak ev şartlarında pek mümkün değil. Ancak, o havayı yakalamak için bazı pratik şeyler deneyebilirsin.
* Kağıt Eskitme Tekniği: Kalın bir A4 kağıdını veya daha dokulu bir kağıdı, önce hafifçe buruşturup sonra tekrar düzeltmek, ona daha eski bir görünüm verebilir.
* Çay veya Kahve ile Renklendirme: Demlenmiş çay veya kahveyi soğuttuktan sonra bir pamuk yardımıyla kağıdın üzerine nazikçe sürerek sararmış bir görünüm elde edebilirsin. Çok fazla ıslatmamaya dikkat et ki kağıt dağılmasın.
* Kenarları Yakma: Çakmak veya mum aleviyle kağıdın kenarlarını çok dikkatli bir şekilde hafifçe yakarak yine o eski, yanık görünümü verebilirsin. Bu işlemi yaparken mutlaka bir yetişkin gözetiminde ve yanıcı maddelerden uzak bir ortamda ol.
Parşömen, sadece bir yazı malzemesi değil, aynı zamanda tarihin sessiz tanığıdır. O sayfaları çevirirken, binlerce yıl öncesinden gelen sesleri dinliyormuş gibi hissedersin.