İroni ve Mayotik Nedir?

Felsefe dünyasına adım attığımızda, sıkça karşılaştığımız kavramlardan ikisi ironi ve mayotik yöntemdir. Sokrates'in düşünce sisteminde önemli bir yere sahip olan bu iki kavram, aslında birbirini tamamlayan ve bilginin açığa çıkarılmasına hizmet eden araçlardır. Gelin, bu iki kavramı daha yakından inceleyelim.

İroni: Bilgiye Giden Yolda Bir Engel Mi, Yoksa Bir Araç Mı?

İroni, kelime anlamı itibarıyla "bilgisizlik numarası yapmak" anlamına gelir. Sokrates, karşısındakinin bilgi sahibi olduğunu iddia ettiği konularda, aslında hiçbir şey bilmediğini göstererek onu kendi çelişkileriyle yüzleştirirdi. Bu yöntem, ilk bakışta alaycı ve küçümseyici gibi görünse de, aslında daha derin bir amaca hizmet eder. Sokrates'in amacı, karşısındakini aşağılamak değil, onun yanlış inançlarından arınmasına ve gerçek bilgiye ulaşmasına yardımcı olmaktı.

Sokrates, ironiyi bir temizlik aracı olarak kullanırdı. Nasıl ki bir bahçıvan, toprağı temizleyip yabani otlardan arındırarak bitkinin daha iyi büyümesini sağlarsa, Sokrates de ironi yoluyla insanın zihnini yanlış bilgilerden temizleyerek hakikatin ortaya çıkmasına zemin hazırlardı.

Mayotik: Bilgi Doğurtma Sanatı

Mayotik, kelime anlamı olarak "doğurtma sanatı" demektir ve Sokrates'in annesinin mesleği olan ebelikten gelir. Sokrates, nasıl bir ebe bir kadının doğumuna yardım ediyorsa, kendisinin de insanların zihnindeki bilgileri "doğurtmaya" çalıştığını söylerdi. Ancak bu, Sokrates'in insanlara yeni bilgiler öğrettiği anlamına gelmez. Aksine, Sokrates'e göre bilgi zaten insanın içindedir ve mayotik yöntem, bu bilginin açığa çıkarılmasına yardımcı olur.

Mayotik yöntem, ironi ile başlar. Sokrates, karşısındakini ironi yoluyla bilgisizliğini fark ettikten sonra, ona sorular sorarak kendi düşüncelerini sorgulamasını sağlar. Bu sorular, kişiyi adım adım doğru cevaba götürür ve sonunda kişi, kendi aklıyla doğru bilgiye ulaşır. Bu, ezberlenmiş bilgiden ziyade, içselleştirilmiş ve derinlemesine anlaşılmış bir bilgidir.

İroni ve mayotik, birbirinden ayrı düşünülemeyecek iki kavramdır. İroni, zihnin temizlenmesine, mayotik ise bilginin doğurtulmasına hizmet eder. Sokrates'in bu iki yöntemi, günümüzde de eğitimde ve kişisel gelişimde kullanılmaya devam etmektedir. Önemli olan, bu yöntemleri doğru bir şekilde uygulamak ve amacın, karşımızdakini aşağılamak değil, ona yardımcı olmak olduğunu unutmamaktır.