Volatilite bazlı tedbir sistemi ne demek?

Volatilite Bazlı Tedbir Sistemi Nedir? Neden Var?

Piyasada ani ve sert fiyat hareketleri yaşandığında, işlem yaptığın platformda veya yatırım yaptığın borsada bazı önlemler devreye girer. İşte buna Volatilite Bazlı Tedbir Sistemi diyoruz. Kısaca, piyasadaki "çılgınlıkları" törpülemek, ani panik satışlarını veya aşırı coşkulu yükselişleri kontrol altına almak için kullanılan bir dizi mekanizmadır.

Bu sistemin temel amacı, yatırımcıların ani fiyat değişimleri karşısında daha sakin kalmasını sağlamak ve piyasanın genel sağlığını korumaktır. Deneyimlerime göre, bu tür sistemler olmadığında, küçük bir haber veya spekülatif bir hareket bile büyük bir dalgalanmaya yol açabilir ve bu da hem küçük yatırımcılar hem de piyasanın kendisi için risk oluşturur.

Tedbirler Nelerdir ve Nasıl Uygulanır?

Volatilite bazlı tedbir sistemleri, piyasanın koşullarına ve ilgili düzenleyici kurumun belirlediği kurallara göre değişiklik gösterebilir. Ancak genel olarak karşına çıkabilecek bazı temel tedbirler şunlardır:

• Maksimum Fiyat Farkı: Belirli bir zaman diliminde (örneğin bir seans) bir hisse senedinin fiyatının ne kadar yükselebileceği veya düşebileceği konusunda bir üst sınır belirlenir. Örneğin, bir hisse senedi gün içinde %10'dan fazla artamaz veya düşemez gibi. Eğer bu sınır aşılırsa, işlem askıya alınabilir.
• Tek Fiyat Uygulaması (Tek Fiyat Yöntemi): Bu yöntemde, gün içindeki belirli saatlerde (örneğin seans başlangıcı, öğle arası veya seans sonu) sadece tek bir fiyattan alım satım yapılmasına izin verilir. Bu, gün içindeki ani dalgalanmaları yumuşatmayı hedefler.
• İşlem Sürekliliğinin Durdurulması (Kısa Süreli Durdurmalar): Eğer bir hisse senedinde çok hızlı ve sert bir fiyat hareketi yaşanırsa, borsanın sistemleri otomatik olarak işlemi geçici olarak durdurur. Bu genellikle birkaç dakika sürer ve piyasanın bu harekete adapte olması için bir zaman tanır. Türkiye'de Borsa İstanbul'da Devre Kesici Uygulaması olarak da bilinir. Mesela, bir hissede tavan veya taban fiyat hareketinin %5'ini 15 dakika içinde görürseniz, o hisse senedinde 5 dakikalık bir "kesinti" yaşanabilir. Bu kesintiden sonra tekrar aynı hızda bir hareket olursa, tekrar kesinti olur.
• Tek Fiyat Giriş (Emir Toplama): Bazı durumlarda, işlemleri durdurmak yerine, belirli bir fiyat aralığında emirlerin toplanması ve bu emirlerin tek bir fiyattan eşleştirilmesi söz konusu olabilir.

Bu tedbirlerin ne zaman devreye gireceği genellikle bir yüzde (%) ve süre kuralı ile belirlenir. Örneğin, "Bir hissede son 15 dakikada yaşanan fiyat değişimi %5'i aşarsa devre kesici tetiklenir" gibi. Bu oranlar ve süreler, piyasanın durumuna ve risk iştahına göre ayarlanabilir.

Neden Bu Sistemler Gereklidir?

Bu sistemlerin varlığı, özellikle küçük yatırımcılar için önemli bir güvencedir. Deneyimlerime göre, borsada bilgi asimetrisi veya panik havası hızla yayılabildiğinde, hazırlıksız yakalanan yatırımcılar büyük kayıplar yaşayabilirler. Volatilite bazlı tedbirler, sana şu faydaları sağlar:

• Panik Satışlarını Engelleme: Ani düşüşlerde panikleyip zararına satış yapmanı engelleyebilir. Çünkü sistem devreye girdiğinde, biraz nefes alıp durumu değerlendirme şansın olur.
• Daha Adil Fiyat Oluşumu: Ani yükselişlerde aşırı coşkuya kapılıp zarar etmeni önleyebilir ve daha gerçekçi bir fiyat seviyesinde işlem yapmanı sağlar.
• Piyasa İstikrarı: Genel piyasa yapısını koruyarak, aşırı spekülasyonun önüne geçer ve yatırımcı güvenini artırır.

Bir örnek vermek gerekirse, geçmişte yaşadığımız bazı ani düşüşlerde devre kesici uygulaması olmasaydı, birçok yatırımcı elindeki pozisyonları çok daha düşük fiyatlardan kapatmak zorunda kalabilirdi. Bu sistemler, piyasanın "sağduyulu" davranması için bir nevi fren görevi görür.

Senin İçin Pratik Öneriler

Bu tür sistemlerin varlığını bilmek, yatırım kararlarını alırken sana nasıl yardımcı olabilir?

• Bekle ve Gör: Eğer bir hissede ani bir hareketlilik (hem yükseliş hem de düşüş) görüyorsan ve bu sistemlerden birinin devreye girdiğini fark edersen, aceleci davranma. Durumun sakinleşmesini ve piyasanın tekrar denge bulmasını bekle.
• Haber Akışını Takip Et: Bu tür kesintilerin veya tedbirlerin genellikle belirli haberlere veya piyasa olaylarına tepki olarak tetiklendiğini unutma. Hangi haberin bu dalgalanmaya neden olduğunu anlamaya çalışmak, gelecekteki hareketler için sana fikir verebilir.
• Portföy Çeşitlendirmesi: Tek bir hisse senedine veya sektöre aşırı odaklanmak yerine, portföyünü çeşitlendirmek, bu tür ani hareketlerin etkisini azaltacaktır.
• Duygusal Kontrol: En önemlisi, piyasadaki bu tür hareketlere karşı duygusal tepkilerini kontrol altında tutmaktır. Sistemler sana yardımcı olsa da, kendi psikolojini yönetmek en büyük güvencendir.

Unutma, bu sistemler piyasanın tamamen kontrol altına alınması değil, aşırı dalgalanmaların yönetilerek daha sağlıklı bir işleyişin sağlanması amacını taşır. Senin yatırım stratejini oluştururken bu bilgileri dikkate alman, piyasada daha bilinçli adımlar atmana yardımcı olacaktır.