Anayasa yargısı ilk defa ne zaman?

Anayasa yargısı, devletin temel yasası olan anayasaya uygunluğun denetlenmesi sürecidir. Bu denetim, bireylerin hak ve özgürlüklerinin korunması, hukukun üstünlüğünün sağlanması ve devletin yetkilerinin sınırlandırılması açısından büyük önem taşır. Peki, anayasa yargısı fikri ilk defa ne zaman ortaya çıktı ve hangi gelişmelerle bugünkü haline geldi?

Anayasa Yargısının Doğuşu: Hans Kelsen ve Soyut Norm Denetimi

Anayasa yargısının modern anlamdaki ilk örnekleri, 20. yüzyılın başlarında görülmeye başlanmıştır. Bu alandaki en önemli figürlerden biri, Avusturyalı hukukçu Hans Kelsen'dir. Kelsen, 1920'de Avusturya Anayasası'nı hazırlarken, bir Anayasa Mahkemesi kurulmasını ve bu mahkemenin yasaların anayasaya uygunluğunu denetlemesini önermiştir. Bu, soyut norm denetimi olarak bilinen sistemin ilk uygulamalarından biriydi. Yani, bir yasa yürürlüğe girmeden önce, anayasaya uygun olup olmadığı denetlenebiliyordu.

Kelsen'in bu fikri, o dönem için oldukça devrimciydi. Zira, o zamana kadar yasaların anayasaya uygunluğu genellikle siyasi organlar tarafından değerlendiriliyordu. Kelsen ise, bu denetimin bağımsız ve uzman bir mahkeme tarafından yapılması gerektiğini savunmuştur. Bu sayede, siyasi baskılardan uzak, objektif bir değerlendirme yapılması mümkün olacaktı.

Amerika Birleşik Devletleri ve Somut Norm Denetimi

Her ne kadar Kelsen'in soyut norm denetimi fikri Avrupa'da yaygınlaşsa da, anayasa yargısının farklı bir türü de Amerika Birleşik Devletleri'nde gelişmiştir. ABD'de, somut norm denetimi adı verilen bir sistem uygulanmaktadır. Bu sistemde, bir yasanın anayasaya aykırı olduğu iddiası, ancak bir dava sırasında ortaya atılabilir. Yani, bir kişi bir yasanın kendisini veya haklarını ihlal ettiğini düşünüyorsa, mahkemeye başvurarak yasanın anayasaya aykırı olduğunu iddia edebilir. Mahkeme, bu iddiayı değerlendirerek yasanın anayasaya uygun olup olmadığına karar verir.

ABD'deki bu sistem, Marbury v. Madison (1803) davasıyla birlikte şekillenmiştir. Bu davada, ABD Yüksek Mahkemesi, bir yasanın anayasaya aykırı olduğuna karar verme yetkisine sahip olduğunu ilan etmiştir. Bu karar, somut norm denetimi ilkesinin temelini oluşturmuştur.

Günümüzde Anayasa Yargısı

Günümüzde, dünya genelinde birçok ülkede anayasa yargısı mekanizmaları bulunmaktadır. Bazı ülkelerde Kelsen'in soyut norm denetimi sistemi uygulanırken, bazılarında ABD'deki somut norm denetimi sistemi benimsenmiştir. Bazı ülkelerde ise, bu iki sistemin bir kombinasyonu kullanılmaktadır. Anayasa yargısı, demokratik hukuk devletinin vazgeçilmez bir unsuru olarak kabul edilmektedir ve bireylerin hak ve özgürlüklerinin korunmasında önemli bir rol oynamaktadır.