Mısır alfabesine ne denir?

Mısır Alfabesi: Hiyerogliflerden Daha Fazlası

Mısır alfabesi denince akla ilk gelen genellikle antik Mısır'ın o meşhur resimli yazısı hiyerogliflerdir. Ancak Mısır'ın yazılı kültürü bununla sınırlı değil. Deneyimlerime göre, bu zengin mirasın sadece buzdağının görünen kısmı hiyeroglifler. Gelin, bu konuya biraz daha yakından bakalım ve neden sadece "hiyeroglif" demekle yetinmememiz gerektiğini anlayalım.

Hiyeroglifler: Bir Resimden Çok Daha Fazlası

Hiyeroglifler, milattan önce 3200 yıllarından itibaren kullanılmaya başlanmış, yaklaşık 3500 yıl boyunca varlığını sürdürmüş bir yazı sistemidir. Adı Yunanca'da "kutsal oyma" anlamına gelir. Ancak bu yazı sistemi sadece resimlerden oluşmaz. Hiyeroglifler aslında üç farklı türde sembolü bir araya getirir:

• Logogramlar: Bir kelimeyi veya kavramı temsil eden sembollerdir. Örneğin, bir insan figürü "insan" anlamına gelebilir.
• Fonogramlar: Sesleri temsil eden sembollerdir. Bunlar, tek sesli (uniliter), iki sesli (biliter) veya üç sesli (triliter) olabilir. Bu, modern alfabelerimizle olan benzerliğidir.
• Determinatifler: Kelimenin anlamını netleştirmeye yarayan, okunmayan sembollerdir. Bir kelimenin başında veya sonunda yer alarak, o kelimenin hangi kategoriye ait olduğunu belirtir. Örneğin, bir tanrı isminin yanına bir taç sembolü koymak, o kişinin tanrı olduğunu belirtir.

Peki, neden bu kadar karmaşık? Antik Mısırlılar, bu yazı sistemini hem dini metinlerde, tapınak duvarlarında ve mezarlarda kutsal ve kalıcı olarak kullanmışlardır. Ancak bu, günlük yaşamda kullanılan tek Mısır yazısı değildi.

Demotik ve Hiyeratik: Günlük Hayatın Yazıları

Hiyerogliflerin karmaşıklığı ve yavaş yazılması, onu günlük işler için pek pratik hale getirmiyordu. Bu nedenle, Mısır tarihinde iki daha basit yazı sistemi gelişmiştir:

• Hiyeratik: Hiyerogliflerin daha el yazısı formudur. Genellikle papirüs üzerine mürekkeple yazılırdı. Günlük idari belgeler, edebi eserler ve dini metinler için kullanılırdı. Hiyerogliflere göre çok daha hızlı ve akıcıdır. Örneğin, bir papirüs parçasında satıcılar arasındaki bir anlaşmayı gösteren hiyeratik yazıyı görebilirsiniz.
• Demotik: Daha sonra ortaya çıkan, daha da basitleştirilmiş bir yazı biçimidir. Hiyeratik yazıdan evrilmiş olup, daha köşeli ve hızlı yazıma uygundur. Milattan önce
  1. yüzyıldan itibaren yaygınlaşmış ve özellikle son dönem Mısır'da popüler olmuştur. Ticari anlaşmalar, mektuplar ve hukuki belgeler gibi günlük yazışmalarda sıkça kullanılmıştır.

Bu iki yazı biçimi, antik Mısır'ın toplumsal yaşamının ne kadar canlı ve çeşitli olduğunu gösteriyor. Sadece tapınak duvarlarında görmeye alıştığımız o zarif hiyeroglifler değil, aynı zamanda kağıt üzerinde akıp giden daha işlevsel yazılar da vardı.

Çözülme Süreci ve Rosetta Taşı

Antik Mısır'ın dilini ve yazısını anlamamızın temel taşı, hepimizin bildiği gibi Rosetta Taşıdır. 1799 yılında Napolyon'un Mısır seferi sırasında bulunan bu taş, üzerinde üç farklı dilde aynı metni barındırır:

• En üstte hiyeroglif,
• Ortada Demotik,
• En altta ise Antik Yunanca

Bu taş, antik Mısır dilbilimcileri için bir anahtar görevi gördü. Özellikle Fransız bilim insanı Jean-François Champollion, Antik Yunanca'nın yardımıyla hiyerogliflerin ses değerlerini çözmeyi başardı. Bu büyük keşif, Mısırbilim alanında bir devrim yarattı ve binlerce yıllık bir medeniyetin dilini yeniden konuşulur hale getirdi. Champollion'un çalışmaları, hiyerogliflerin sadece bir sembol sistemi olmadığını, aynı zamanda fonetik bir bileşene de sahip olduğunu ortaya koydu. Bu çözümleme, antik Mısır'ın tarihi, dini ve günlük yaşamına dair sayısız bilginin gün yüzüne çıkmasını sağladı.

Eğer antik Mısır'a ilgi duyuyorsanız, sadece hiyerogliflere odaklanmayın. Hiyeratik ve Demotik yazıları da araştırın. Bu üç yazı biçimini anlamak, Mısır medeniyetinin sadece dini veya anıtsal yönlerini değil, aynı zamanda günlük yaşamını ve kültürel evrimini de kavramanıza yardımcı olacaktır.