Osmanlı'da iltizam sistemi ne zaman kaldırıldı?

Osmanlı İmparatorluğu'nun uzun ve karmaşık tarihi boyunca, birçok farklı yönetim ve ekonomik sistem uygulanmıştır. Bunlardan biri olan iltizam sistemi, özellikle vergi toplama konusunda önemli bir rol oynamıştır. Ancak zamanla bu sistemde ortaya çıkan sorunlar ve değişen ihtiyaçlar, kaldırılmasına yol açmıştır. Peki, Osmanlı'da iltizam sistemi tam olarak ne zaman kaldırıldı?

İltizam Sisteminin Kökenleri ve İşleyişi

İltizam sistemi, Osmanlı Devleti'nde 15. yüzyıldan itibaren yaygınlaşmaya başlayan bir vergi toplama yöntemidir. Devlet, belirli bir bölgedeki veya belirli bir türdeki vergi gelirini, bir mültezime (vergi tahsildarı) belirli bir bedel karşılığında devretmektedir. Mültezimler, bu vergileri toplama yetkisine sahip olur ve topladıkları vergilerden devlete ödemeleri gereken miktarı ödedikten sonra kalanını kendilerine alırlardı. Başlangıçta devlet için hızlı ve pratik bir gelir kaynağı olsa da, zamanla suiistimallere açık bir hale gelmiştir.

İltizam sisteminde, mültezimler genellikle bulundukları bölgede güç ve nüfuz kazanarak halk üzerinde baskı kurabiliyorlardı. Bu durum, adaletsizliklere ve halkın devlete olan güveninin azalmasına neden oluyordu. Ayrıca, mültezimlerin kısa vadeli çıkarları doğrultusunda hareket etmeleri, uzun vadeli ekonomik kalkınmayı da olumsuz etkiliyordu.

İltizam Sisteminin Kaldırılmasına Giden Süreç

18. yüzyıldan itibaren Osmanlı Devleti, modernleşme çabaları içerisine girmiş ve bu süreçte birçok alanda reformlar yapılması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Ekonomik alanda da iltizam sisteminin yarattığı sorunlar giderek daha belirgin hale gelmiş ve sistemin değiştirilmesi kaçınılmaz olmuştur. Devlet adamları ve aydınlar, iltizamın yol açtığı adaletsizlikleri ve ekonomik sorunları çözmek için çeşitli çözüm önerileri sunmuşlardır.

Bu süreçte, vergi toplama yöntemlerinin daha merkezi ve adil bir yapıya kavuşturulması hedeflenmiştir. Özellikle Tanzimat Fermanı (1839) ile başlayan reform hareketleri, iltizam sisteminin kaldırılması için önemli bir zemin hazırlamıştır. Tanzimat Fermanı'nın ilan edilmesiyle birlikte, mültezimlerin yetkileri kısıtlanmaya başlanmış ve vergi toplama işi devlet memurları tarafından yapılmaya başlanmıştır.

İltizam Sisteminin Tamamen Kaldırıldığı Tarih

Osmanlı'da iltizam sistemi, 1839'da ilan edilen Tanzimat Fermanı ile başlayan süreçte kademeli olarak kaldırılmıştır. Ancak, sistemin tamamen ortadan kaldırılması 1856 yılında gerçekleşmiştir. Bu tarihte çıkarılan bir ferman ile iltizam sistemi resmen lağvedilmiş ve vergi toplama işi tamamen devletin kontrolüne geçmiştir. Bu adım, Osmanlı Devleti'nin modernleşme sürecinde önemli bir dönüm noktası olmuştur.

İltizam sisteminin kaldırılmasıyla birlikte, devletin vergi gelirlerini daha etkin bir şekilde toplaması ve halk üzerindeki vergi baskısının azalması hedeflenmiştir. Bu sayede, ekonomik istikrarın sağlanması ve toplumsal adaletin güçlendirilmesi amaçlanmıştır. İltizamın kaldırılması, Osmanlı Devleti'nin modernleşme çabalarında önemli bir başarı olarak kabul edilmektedir.