Yan cümlecik yargı bildirir mi?

Yan Cümlecik Yargı Bildirir mi?

Doğrudan konuya girelim: Evet, yan cümlecikler yargı bildirir. Hatta ana cümleye kıyasla bazen daha nüanslı, daha ince detaylı yargılar içerebilirler. Bunu şöyle düşün: Ana cümle, büyük resmi çizer; yan cümlecikler ise o resimdeki detaylara odaklanır, onlara anlam katar.

Yan Cümleciğin Yargısı Nasıl Anlaşılır?

Yan cümleciklerin yargı bildirme biçimi, kullanıldıkları zamir, bağlaç veya zarf-fiil eki ile doğrudan ilişkilidir. Bu küçük yapı taşları, ana cümleye farklı açılardan bilgi taşıyarak kendi başına bir yargı oluşturur.

• Zamir Yan Cümlecikleri: "Kim geldi bilmiyorum." cümlesinde "kim geldi" yan cümleciktir ve kim olduğu bilgisiyle bir belirsizlik yargısı bildirir. Burada bir fiil (geldi) var ve bu fiilin kim tarafından yapıldığına dair bir bilgi boşluğu mevcut.
• Sıfat-Fiil Yan Cümlecikleri: "Ödevini yapan öğrenci takdir aldı." cümlesinde "ödevini yapan" sıfat-fiil yan cümleciktir ve bu öğrencinin belirli bir eylemi (ödevini yapmak) gerçekleştirdiğini belirten bir yargı sunar. Bu eylem, öğrenciyi tanımlar ve onun takdir alma sebebiyle bağlantı kurar.
• Zarf-Fiil Yan Cümlecikleri: "Oturarak ders dinlemektense ayakta durmayı tercih ederim." cümlesindeki "oturarak" zarf-fiil yan cümleciktir. Bu, bir eylemin (oturmak) nasıl yapıldığına dair bir yargı bildirir ve bu eylemin tercih edilmeyişini ifade eder.
• Fiilimsiz Yan Cümlecikler (Ancak Yargı İçerenler): Bazen fiilimsi eki almayan ama anlam olarak yargı bildiren yapılar da görürüz. Örneğin, "Onun bu duruma üzüldüğünü biliyordum." cümlesindeki "onun bu duruma üzüldüğünü" yapısı, "üzülmek" eylemini ve bunun kim tarafından yapıldığını belirten bir yargı taşır.

Yan Cümleciğin Yargısı Neden Önemli?

Yan cümleciklerin yargı bildirmesi, cümlenin anlam bütünlüğünü ve ifade gücünü artırır. Ana cümlenin ne söylediğini daha iyi anlamamızı sağlar, hatta bazen ana cümlenin kendisinden daha vurucu veya açıklayıcı yargılar sunabilir.

• Anlam Katmanı: Bir olayın veya durumun nedenini, sonucunu, zamanını, biçimini veya koşulunu yan cümlecikler aracılığıyla daha net ifade edebilirsin. "Yağmur yağdığı için maç ertelendi." örneğinde, maçın ertelenme sebebi yan cümlecik ile net bir şekilde ortaya konur.
• Vurgu ve Detay: Bazı durumlarda, yan cümlecik ana cümleye göre daha fazla vurgu taşıyabilir. "Beni dinlemediği sürece hiçbir şey anlamayacak." cümlesinde, "beni dinlemediği sürece" ifadesi, anlamamanın temel koşulunu oluşturur ve bu koşul ana yargıdan daha fazla ağırlık taşıyabilir.
• Bağlantı ve Akış: Yan cümlecikler, düşünceleri birbirine bağlayarak metnin daha akıcı olmasını sağlar. Bir önceki cümlede bahsedilen bir duruma atıfta bulunarak veya bir sonraki cümlenin önünü açarak işlev görürler.

Pratik İpuçları: Kendi Cümlelerinde Yargıyı Keşfet

Kendi yazılarını veya okuduklarını incelerken şu adımları izleyebilirsin:

• Fiilleri Ara: Cümledeki ana ve yan cümleciklerdeki fiilleri veya fiilimsi yapılarını bulmaya çalış. Her fiil, bir eylemi ve dolayısıyla bir yargıyı temsil eder.
• Bağlaçları Takip Et: "ki", "çünkü", "ama", "fakat", "eğer", "ancak", "-dığında", "-ınca", "-erek" gibi bağlaçlar ve zarf-fiil ekleri genellikle bir yan cümlecik başlangıcını işaret eder.
• Anlam İlişkisini Sorgula: Yan cümlecik ana cümleye hangi anlam ilişkisini katıyor? Neden-sonuç mu, zaman mı, durum mu, koşul mu? Bu ilişki, yan cümlecikteki yargıyı anlamanı kolaylaştırır.
• Tek Tek Değerlendir: Cümleyi bölebiliyorsan, yan cümlecikleri ayrı ayrı ele al. Kendi başına bir anlam veya bilgi taşıyor mu? Kendi içinde bir yargı oluşturuyor mu? Örneğin, "Sınavı geçtiğini duyunca çok sevindim." cümlesindeki "sınavı geçtiğini" ve "duyunca" yapılarını ayrı ayrı düşün. "Sınavı geçtiğini" bir durum bilgisi, "duyunca" ise bu bilginin ne zaman gerçekleştiğini belirten bir yargıdır.

Deneyimlerime göre, bu incelemelerle yan cümleciklerin yargı bildirip bildirmediğini ve ne tür bir yargı bildirdiğini net bir şekilde ortaya çıkarabilirsin. Bu, hem dil bilgisini derinlemesine anlamanı sağlar hem de daha etkili ve açık yazmana yardımcı olur.