Divan ı Lügati't Türk kime sunuldu?
Kaşgarlı Mahmut'un o muazzam eseri Divan-ı Lügati't Türk, aslında bir kişiye değil, daha geniş bir kitleye hitap etmek üzere hazırlanmış. Haliyle doğrudan "sunuldu" demek yerine, kimler için kaleme alındığına bakmak daha doğru olur.
Eserin Hedef Kitlesi Kimdi?
Kaşgarlı Mahmut, bu devasa sözlüğü yaklaşık 1070'li yıllarda, Abbasi Halifeliği'nin başkenti Bağdat'ta kaleme alıyor. Eseri hazırlamasındaki temel motivasyonlardan biri, Türklerin Arapça'yı en doğru şekilde öğrenmelerini sağlamak. Bu bağlamda, eserin ilk ve en önemli hedef kitlesi Arapça öğrenmek isteyen Türklerdi. O dönemde Abbasi Devleti'nde Türklerin de önemli bir yeri vardı ve Arapça'ya hakimiyet hem idari hem de kültürel açıdan büyük önem taşıyordu.
Neden Böylesine Kapsamlı Bir Sözlük Hazırlandı?
Peki neden Kaşgarlı Mahmut bu kadar detaylı bir çalışma yapmış? Şöyle düşünelim: O zamana kadar Türk dilleri için böylesine kapsamlı, sadece kelimeleri değil, aynı zamanda dilin gramer yapısını, lehçelerini ve kültürel bağlamlarını da açıklayan bir eser yoktu. Kaşgarlı Mahmut, Türk dilinin zenginliğini ve güzelliğini de ön plana çıkarmak istemiş. Eserinde yaklaşık 8.000 civarında Türkçe kelimenin Arapça karşılıklarını ve açıklamalarını buluyoruz. Bu kelimelerin sadece sözlük anlamları değil, aynı zamanda kullanıldığı atasözleri, şiirler ve deyimler de var. Bu da eserin sadece bir sözlükten çok daha fazlası olduğunu gösteriyor.
Eserin Bağdat'taki Rolü Ne Olabilirdi?
Hatırlıyorum, bir yerde okumuştum, Kaşgarlı Mahmut eseri bizzat halife sarayına sunmamış olsa da, o dönemki ilim ve kültür merkezlerinden biri olan Bağdat'ta, özellikle devlet adamları, alimler ve dilbilimciler tarafından büyük ilgi görmesi beklenebilirdi. Çünkü bu eser, o dönemin entelektüel çevresi için hem bir dil hazinesi hem de Türk kültürü hakkında kıymetli bir kaynak niteliğindeydi. Hatta eserin sadece Arapça öğrenmek isteyen Türklere değil, aynı zamanda Türkçeyi öğrenmek isteyen Araplara da fayda sağlayacağı aşikar. Bu durum, iki kültür arasındaki etkileşimi de kuvvetlendiren bir etki yaratmış olmalı.
Bu Eserin Bugüne Mirası Ne?
Aslında Divan-ı Lügati't Türk'ün asıl büyüklüğü, zamanla ortaya çıktı diyebiliriz. Sadece dönemin ihtiyaçlarını karşılamakla kalmadı, aynı zamanda günümüz Türkolojisi için de vazgeçilmez bir kaynak haline geldi. Bilim dünyası için bu eser, Orta Asya Türkçesi hakkında eşsiz bir pencere aralıyor. Kaşgarlı Mahmut'un o dönemde bu kadar incelikli bir çalışma yapması, gerçekten hayranlık uyandırıcı.