Yüklem ne demektir örnekler veriniz?
Yüklem Nedir? İşin Özü ve Pratik İpuçları
Türkçede cümlenin olmazsa olmazı, işi gücü yapan, eylemi gerçekleştiren veya durumu bildiren kelimelerdir yüklemler. Bir cümlenin anlam kazanması için mutlaka bir yükleme ihtiyacı vardır. Yüklem olmadan cümle yarım kalır, ne olup bittiğini anlayamayız.
- Yüklemin Temel İşlevi: Eylem ve Durum Bildirme
Deneyimlerime göre, yüklemi anlamanın en kolay yolu, cümlenin ne yaptığını veya ne durumda olduğunu sormaktır. Bu soruların cevabı bize yüklemi verir.
* Örnek 1: "Ali top attı."
* Burada ne olmuş? Top atma eylemi gerçekleşmiş. "Attı" kelimesi, cümlenin yüklemidir ve bir eylemi bildirir.
* Örnek 2: "Çocuklar çok mutlu."
* Burada çocuklar ne durumda? Mutlu bir durumdalar. "Mutlu" kelimesi, burada yüklem görevindedir ve bir durumu ifade eder. Bu tür yüklemler genellikle "olmak", "bulunmak" gibi fiillerin gizli olduğu durumlarda karşımıza çıkar. "Çocuklar çok mutlu idiler." gibi düşünebilirsin.
* Örnek 3: "Kitaplar rafta duruyor."
* Kitaplar ne yapıyor? Rafta duruyorlar. "Duruyor" kelimesi, cümlenin yüklemidir ve bir eylemi belirtir.
Bir cümlenin yüklemini bulmak için genellikle cümlenin sonuna bakmak iyi bir başlangıçtır, ancak her zaman değil. Bazen yüklem cümlenin ortasında da olabilir. Önemli olan, cümlenin ana fikrini, ne söylendiğini anlamaktır.
- Yüklemler Fiil Olabilir, İsim veya Sıfat da Olabilir
Bu nokta çok önemli. Çoğu zaman yüklemler fiillerden oluşur. "Koştu", "geldi", "okudu", "yazdı" gibi. Ancak yüklem sadece fiillerle sınırlı değildir.
* Fiil Yüklemler: Eylemi doğrudan anlatan fiillerdir.
* "Annem yemek pişirdi." (Pişirmek fiili)
* "Öğrenciler dersi dinliyor." (Dinlemek fiili)
* İsim veya Sıfat Yüklemler: Bu durumda yüklem, "olan", "olan" şeklinde düşünebileceğimiz bir isim veya sıfattır ve genellikle bir "yardımcı fiil" ile birlikte kullanılır. Bu yardımcı fiil bazen gizli de olabilir.
* "Bu ev çok güzel." (Güzel sıfatı, yüklem görevinde. Gizli yardımcı fiil "güzeldir" veya "güzeldir" şeklinde düşünülebilir.)
* "Onun en yakın arkadaşı Ayşe." (Ayşe ismi, yüklem görevinde. Gizli yardımcı fiil "Ayşe'dir" şeklinde.)
* "Ben bir öğretmenim." (Öğretmen ismi, yüklem görevinde. "-im" eki, kişi ekidir ve burada yüklemi oluşturur.)
Deneyimlerime göre, isim veya sıfatların yüklem olduğu cümlelerde, cümlenin anlamını tamamlayan kelimenin ne olduğunu sormak, yüklemi bulmana yardımcı olur.
- Basit ve Birleşik Yüklemler: Farkı Nerede?
Yüklemler, yapılarına göre ikiye ayrılır: basit ve birleşik.
* Basit Yüklem: Tek bir kelimeden oluşur. Bu kelime genellikle bir fiildir.
* "Çocuklar parkta oynadı." (Oynadı - tek kelime)
* "Dedem bahçede oturuyor." (Oturuyor - tek kelime)
* Birleşik Yüklem: Birden fazla kelimenin bir araya gelerek yüklem oluşturmasıdır. Bu, genellikle bir isim veya sıfatla bir yardımcı fiilin birleşmesiyle olur. Ya da deyimler, ikilemeler de birleşik yüklem oluşturabilir.
* "Sınavı geçmek için çok çalışmalıydım." (Çalışmalıydım - "çalışmalı" fiilimsi + "idim" yardımcı fiili)
* "O, her zaman çok sabırlıdır." (Sabırlıdır - "sabırlı" sıfatı + "-dır" ek fiili)
* "Dün gece yağmur dinmek bilmedi." (Dinmek bilmedi - deyim, birleşik yüklem)
* "Her şeyi yüzüne söyledi." (Yüzüne söyledi - deyim, birleşik yüklem)
Pratik bir ipucu: Birleşik yüklemleri bulurken, tek bir anlamı ifade eden kelime grubunu yakalamaya çalış. "Sabırlı" tek başına aynı anlamı vermez, "sabırlıdır" ile tam bir anlam oluşur.
- Yüklemi Bulmak İçin İpuçları
* Cümlenin Sonu: Genellikle cümlenin son kelimesi yüklemdir ama bu kuralı ezberleme, anlama odaklan.
* "Ne oldu?", "Kim yaptı?", "Nasıl?" Soruları: Bu soruların cevapları genellikle yüklemdir.
* Anlam Bütünlüğü: Cümlenin ana fikrini, ne anlatmak istediğini veren kelime veya kelime grubunu bul.
* Fiil Çekimleri: Fiiller zaman, şahıs ekleri alarak yüklem olur. Bu ekleri alan kelimelere dikkat et.
* Ek Fiiller (-dir, -di, -imiş, -ise): İsim veya sıfatların yüklem olmasını sağlayan bu ekler, yüklemi bulmada önemli bir işarettir.
Unutma, dil zengin bir hazinedir ve yüklemler bu hazinenin en parlak mücevherlerindendir. Pratik yaptıkça, bir bakışta yüklemi bulma becerin gelişecektir.