🗞️ Manisa Haber

Tüm çekim ekleri nelerdir?

20 Haziran 2025 Manisa Haber

Tüm Çekim Ekleri Nelerdir?

Çekim ekleri, kelimeye gelerek anlamını değiştirmeden, kelimeyi bir cümlede kullanılabilir hale getiren veya farklı bir fonksiyona sokan eklerdir. Türkçede iki ana çekim eki türü bulunur: İsim Çekim Ekleri ve Fiil Çekim Ekleri. Bu iki ana kategoriye ayrılırlar ve her birinin de kendi içinde farklı alt grupları vardır.

İsim Çekim Ekleri

İsim çekim ekleri, isimlere gelerek onların cümlenin farklı öğeleri olmasını sağlarlar. Kendi içinde başlıca şu gruplara ayrılır:

  • Hal Ekleri: İsmin yalın, belirtme, yönelme, bulunma ve ayrılma durumlarını belirtir.
    • Belirtme Hali (-ı, -i, -u, -ü): Nesneyi belliler. Örneğin, "Kitabı okuyorum." Burada "kitabı" kelimesindeki "-ı" belirtme hal ekidir.
    • Yönelme Hali (-a, -e): Bir yöne doğru hareket veya bir şeye karşı tutumu belirtir. "Arkadaşıma mektup yazdım." "-e" burada yönelme hal ekidir.
    • Bulunma Hali (-da, -de, -ta, -te): Bir yerde veya durumda bulunmayı belirtir. "Evdeyim." "-de" bulunma hal ekidir.
    • Ayrılma Hali (-dan, -den, -tan, -ten): Bir yerden veya durumdan ayrılmayı, çıkmayı belirtir. "Okuldan geldim." "-dan" ayrılma hal ekidir.
  • İyelik Ekleri (Sahiplik Ekleri): Varlığın kime veya neye ait olduğunu gösterir. Teklik ve çoğulluk olarak ikiye ayrılır.
    • Teklik İyelik Ekleri: -m, -n, -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü. Örneğin, "Benim arabam" (arabam), "Senin elin" (elin), "Onun evi" (evi).
    • Çoğulluk İyelik Ekleri: -miz, -niz, -(ler)i. Örneğin, "Bizim evimiz" (evimiz), "Sizin kediniz" (kediniz), "Onların arabaları" (arabaları).
  • Çoğul Eki (-ler, -lar): İsmin birden fazla olduğunu belirtir. "Kitaplar", "evler".
  • Soru Eki (-mı, -mi, -mu, -mü): Bir soru yöneltir. "Geliyor musun?"
  • Édât (Bağlaç) Eki (-ki, -de/da, -değil): Bağlaç işlevi gören eklerdir.
    • -ki: Ben-ki, sen-ki, o-ki. "Seninki geldi."
    • -de/da: Üzerindeki, elindeki. "Omuzundaki çanta."
    • -değil: Olumsuzluk bildirir. "Kitap değil."

Deneyimlerime göre, özellikle hal eklerini ve iyelik eklerini karıştırmak sıkça yapılan bir hatadır. Bir kelimenin hem hal eki hem de iyelik eki alabileceğini unutmamak gerekir. Örneğin, "Bana onun kitabını verdi." cümlesinde "kitabını" kelimesinde hem iyelik eki (-ı) hem de belirtme hal eki (-nı) vardır. Bu tür durumlarda hangi ekin önce geldiğini bilmek cümlenin doğru anlaşılması için kritiktir.

Fiil Çekim Ekleri

Fiil çekim ekleri, fiillere gelerek zamanlarını, kiplerini, şahıslarını ve gereklilik, yeterlilik gibi durumlarını belirtir. Bu ekler, fiilin anlamını değiştirmez, sadece cümlenin öznesine ve zamanına göre nasıl çekimleneceğini gösterir.

  • Kip Ekleri: Fiilin gösterdiği işin, oluşun veya hareketin ne zaman ve nasıl gerçekleştiğini belirtir.
    • Haber (Bildirme) Kipleri: Fiilin gerçekleştiğini, gerçekleşeceğini veya geçmişte gerçekleştiğini bildirir.
      • Şimdiki Zaman (-yor, -uyor, -üyor, -uyor): "Gidiyorum."
      • Gelecek Zaman (-ecek, -acak): "Gidecek."
      • Geniş Zaman (-r, -ar, -er): "Gider."
      • Duyulan Geçmiş Zaman (-mış, -miş, -muş, -müş): "Gelmiş."
      • Görülen Geçmiş Zaman (-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü): "Geldi."
    • Dilek Kipleri: Fiilin tasarı, istek, emir, şart gibi anlamlar taşıdığını belirtir.
      • Emir Kipi: "Gel!", "Gelsin!", "Gelin!"
      • İstek Kipi (-a, -e, -yı, -yi, -yu, -yü): "Gele!" (Günlük dilde pek kullanılmaz, daha çok "Gelin!" veya "Gelsin!" kullanılır.)
      • Şart Kipi (-sa, -se): "Gelirse..."
      • Gereklilik Kipi (-malı, -meli): "Gelme-li-yim."
  • Şahıs Ekleri: Fiilin kim tarafından yapıldığını belirtir.
    • Ben: -m, -im, -ım, -üm. "Geldim."
    • Sen: -n, -in, -ın, -ün. "Geldin."
    • O: (Şahıs eki yoktur, fiil kökü veya kip eki yeterlidir.) "Geldi."
    • Biz: -iz, -ız, -uz, -ünüz. "Geldik."
    • Siz: -siniz, -sınız, -sunuz, -sünüz. "Geldiniz."
    • Onlar: -ler, -lar (Eklenmez, fiil kökü veya kip eki +
      1. çoğul şahıs için genellikle çoğul eki veya ek almayan fiil kullanılır.) "Geldiler."
  • Çatı Ekleri: Fiilin özne ile olan ilişkisini belirtir. Edilgen, ettirgen, dönüşlü gibi anlamlar katar.
    • Edilgen Çatı (-l, -n): "Kapı açıldı." (Açılma eylemini yapan belli değil.)
    • Ettirgen Çatı (-dır, -ir, -t, -r): "Öğretmen hikayeyi anlattırdı." (Bir başkasına yaptırma anlamı.)
    • Dönüşlü Çatı (-n): "Çocuk sevin-di." (Özne hem işi yapan hem de işten etkilenen.)

Fiil çekim eklerinde en dikkat edilmesi gereken nokta, kip eklerinin ardından şahıs eklerinin gelmesidir. Örneğin, "okuyacağım" kelimesinde "-acak" gelecek zaman kip ekidir, "-ım" ise birinci tekil şahıs ekidir. Bu sıralamanın doğru olması fiilin anlamını ve çekimini doğru yansıtır.

Deneyimlerime göre, fiil çekim eklerini öğrenmek ve doğru kullanmak, Türkçe yazım ve konuşma kurallarının temelini oluşturur. Özellikle zaman ve şahıs eklerindeki küçük hatalar bile cümlenin anlamını tamamen değiştirebilir. Günlük konuşmada bazı eklerin zamanla değişime uğradığını veya daha az kullanıldığını görseniz de, dilbilgisel doğruluğu sağlamak için tüm çekim eklerini bilmek önemlidir.