Emredici hukuk kuralı ne demek?

Emredici Hukuk Kuralı Nedir?

Hukuk, hayatımızın her alanını düzenleyen görünmez bir ağ gibidir. İşte bu ağın en sağlam düğümlerinden biri de emredici hukuk kurallarıdır. Kısaca söylemek gerekirse, bu kurallar kesinlikle uyulması gereken ve tarafların kendi aralarında değiştiremeyeceği, yok sayamayacağı hükümlerdir. Yani, "ister yap, ister yapma" denilen türden değildir; yapmak zorundasın.

Deneyimlerime göre, pek çok insan için bu kavram biraz soyut kalabiliyor. Oysa günlük hayatımızda farkında olmadan bu kurallara uyarız. Mesela, bir hırsızlık yaptığında veya bir başkasına zarar verdiğinde, ceza kanunundaki ilgili emredici kurallar devreye girer. Bu kurallar, "ben çalmayacağım" diye bir anlaşma yapsan bile geçersizdir. Kanun, çalmayı yasaklamıştır ve bu yasak, herkes için geçerlidir. Ceza Kanunu'nun

1. maddesindeki nitelikli yağma suçu gibi, ağırlaştırılmış cezalar içeren pek çok madde emredicidir.

Bu kuralların temel amacı, toplum düzenini sağlamak, temel hak ve özgürlükleri korumak ve hukukun üstünlüğünü güvence altına almaktır. Tarafların anlaşma özgürlüğünü sınırlayan görünse de, aslında bu sınırlama, daha büyük bir adaleti ve güvenceyi sağlamaya yöneliktir.

Neden Emredici Kurallar Var?

Emredici kuralların varlığı, hukukun temel ilkelerini korumak için şarttır. Düşün ki, her şey serbest olsa, insanlar birbirlerine karşı haksızlık yapıp "ama biz anlaştık" diyebilseydi, ne olurdu? Toplum kaosa sürüklenirdi. Örneğin, bir iş sözleşmesinde, işçinin en az ücret hakkı emredicidir. İşveren ile işçi "anlaştık, sana asgari ücretin yarısını vereceğim" dese bile, bu anlaşma geçersizdir. İşçiye en az asgari ücret ödenmek zorundadır. İş Kanunu'nun

1. maddesi bu konuda nettir.

Bu tür kurallar, zayıf olan tarafı korumak için de konulmuştur. Kredi sözleşmelerinde tüketiciyi koruyan hükümler, kira sözleşmelerinde kiracıyı koruyan bazı düzenlemeler gibi. Bunlar, ekonomik veya sosyal olarak daha güçsüz konumdaki bireylerin haklarının gasp edilmesini önler. Mesela, bir kredi sözleşmesinde, tüketicinin belirli bilgileri alma hakkı emredicidir. Banka bu bilgileri vermekten kaçınamaz.

Emredici Hukuk Kurallarını Nasıl Tanırız?

Bir kuralın emredici olup olmadığını anlamanın en kesin yolu, ilgili mevzuatta "hiçbir şekilde değiştirilemez", "geçersizdir" gibi ifadelerin bulunup bulunmadığına bakmaktır. Ancak bu ifadeler her zaman açıkça yazmayabilir. Bu durumda, kuralın amacına bakmak gerekir. Eğer bir kural, temel bir toplumsal menfaati, kamu düzenini veya taraflardan birinin temel haklarını korumak için konulmuşsa, büyük ihtimalle emredicidir.

Deneyimlerime göre, örneğin Medeni Kanun'daki evlenme yaşı ile ilgili kurallar veya miras hukukuyla ilgili bazı temel düzenlemeler emredicidir. Kimse "ben 16 yaşımda evleneceğim" diyerek yasal yaş sınırını geçersiz kılamaz. Yine Medeni Kanun'un

1. maddesi evlenme yaşına dair düzenlemeler içerir.

Bir diğer önemli nokta da, eğer bir kural, tamamlayıcı hukuk kuralı olsaydı ne olurdu sorusunu sormaktır. Eğer bir konuyu düzenlemeyen durumlarda tarafların kendi iradeleriyle bir çözüm bulması bekleniyorsa, o kural genellikle emredici değildir. Ama eğer kural, "işte bu şekilde olmak zorundadır, aksi geçerli olmaz" diyorsa, o zaman emredicidir.

Pratik İpuçları

Senin için birkaç pratik önerim var:

• Sözleşmeleri Dikkatli Oku: Özellikle maddi değeri yüksek veya uzun vadeli sözleşmelerde, kendi haklarını kısıtlayan veya sana yükümlülük getiren maddelerin emredici kurallarla çelişip çelişmediğini sorgula.
• Şüpheli Durumlarda Araştır: Eğer bir kuralın emredici olup olmadığından emin değilsen, konunun uzmanına (avukat, hukukçu) danışmaktan çekinme. Küçük bir araştırma, ileride büyük sorunları önleyebilir.
• Temel Hak ve Özgürlüklerini Bil: Anayasa'da yer alan temel hak ve özgürlüklerle ilgili düzenlemeler (örneğin ifade özgürlüğü, adil yargılanma hakkı) genellikle emredicidir ve kimse tarafından ihlal edilemez.
• Yasalara Üstten Bakma: Yasalara uymamanın sonuçları her zaman ciddidir. Emredici kurallara aykırı davranmak, sadece idari para cezalarıyla değil, hapis cezalarıyla da sonuçlanabilir. Örneğin, kaçak yapılaşma ile ilgili imar kanunundaki hükümler emredicidir ve ruhsatsız binaların yıkılmasına neden olabilir.