🗞️ Manisa Haber

7 sınıf türkçe türemiş fiil nedir?

19 Haziran 2025 Manisa Haber

Türemiş Fiil Nedir? Yakından Tanıyalım!

Merhaba!

  1. sınıf Türkçe'de türemiş fiilleri öğrenmek mi istiyorsun? Harika bir konu bu, çünkü kelimelerin nasıl büyüyüp yeni anlamlar kazandığını anlamak dilimizi daha iyi kavramamızı sağlıyor. Hemen konuya girelim, lafı uzatmayalım.

Türemiş fiil, en basit haliyle bir kökten (genellikle fiil kökünden) yapım ekleri alarak yeni bir fiil oluşturan kelimelerdir. Yani, bir temel kelimemiz var, buna bir ek ekliyoruz ve bambaşka bir fiil elde ediyoruz. Bu ekler, kelimenin anlamını değiştirir veya yeni bir anlam katar.

Yapım Ekleri ve Fiil Oluşturmadaki Rolü

Türkçe'de fiil köklerine eklenen yapım ekleri o kadar marifetli ki, birkaç harf ekleyerek bambaşka eylemler yaratabiliyoruz. Deneyimlerime göre, bu ekleri tanımak türemiş fiilleri anlamanın anahtarı. İşte en sık karşımıza çıkan ve fiil türeten bazı yapım ekleri:

  • -l: Bu ek, genellikle edilgenlik veya dönüşlülük anlamı katar. Kendi kendine yapılan veya bir başkası tarafından yapılan eylemleri ifade eder.
    • Örnek: Büyü-mek (köktür) → Büyü-l-mek (Yapım eki almış ve yeni bir fiil oluşmuş. Mesela, "Bu gösteri beni çok büyüledi.")
    • Örnek: Gör-mek → Gör-ül-mek ("Bu haberin tüm ülkede görüldüğü söyleniyor.")
  • -r: Bazı durumlarda bu ek de fiil türetebilir. Özellikle eylemin sürekli yapıldığını belirtir.
    • Örnek: Seç-mek → Seç-il-mek (Burada -il ile birlikte kullanılmış ama kök fiilden türediği açık.)
  • -t: Ettirgenlik dediğimiz durum işte bu ekle oluşur. Bir başkasına bir işi yaptırmak anlamına gelir.
    • Örnek: Uyu-mak (köktür) → Uyu-t-mak ("Bebeği uyuttum." Buradaki "uyutmak" kelimesi, "uyu-" kökünden gelmiş ve -t yapım ekini alarak yeni bir fiil oluşturmuştur.)
    • Örnek: Gül-mek → Gül-dür-mek ("Arkadaşını güldürdün.")
  • -dir: Ettirgenlik anlamını başka bir yolla veren bir diğer ek.
    • Örnek: BİL-mek → BİL-dir-mek ("Öğretmen konuyu öğrencilere bildirdi.")

Kök Fiiller ve Türemiş Fiiller Arasındaki Farkı Görmek

Türemiş fiili anlamak için öncelikle kök fiilleri tanımak çok önemli. Kök fiiller, başka bir kelimeye daha fazla ek almadan tek başına bir fiil anlamı taşıyan kelimelerdir. Örneğin, "gel", "git", "bak", "dur" gibi. Türemiş fiiller ise bu köklere yapım ekleri eklenmiş halleridir.

Peki, bunu nasıl ayırt edeceğiz? İşte sana bir pratik ipucu: Kelimeye herhangi bir anlam veya görev değişikliği yapan bir ek gelmişse, büyük ihtimalle türemiş fiildir. Eğer kelimeyi parçaladığında (ekleri attığında) anlamsız veya başka bir kelime türü ortaya çıkıyorsa, o kelime kök halindedir.

Mesela "koşturmak" fiiline bakalım. Kökü "koş" fiilidir. "Koş-" köküne "-tur" yapım eki gelerek "koştur-" fiili türetilmiştir. Anlamı da değişmiştir; "koşmak" kendi kendine yapılan bir eylemken, "koşturmak" bir başkasını koşturmak anlamına gelir.

Örneklerle Konuyu Pekiştirelim

Bu konuyu daha iyi oturtmak için birkaç somut örneğe daha bakalım. Bu örnekler, türemiş fiillerin günlük dilde ne kadar sık kullanıldığını da gösterecek:

  • Kök Fiil: Söyledi. (Kökü: söyle-)
  • Türemiş Fiil: Söylenildi. (Kökü: söyle-, yapım eki: -n, yeni fiil: söylenil-) "Bu olay medyada söylenildi."
  • Kök Fiil: Vurmak. (Kökü: vur-)
  • Türemiş Fiil: Vurdurmak. (Kökü: vur-, yapım eki: -dur, yeni fiil: vurdur-) "Postacıyı kapıyı çaldırtmak için vurdurdum."
  • Kök Fiil: Boyamak. (Kökü: boya-)
  • Türemiş Fiil: Boyanmak. (Kökü: boya-, yapım eki: -n, yeni fiil: boyan-) "Duvarlar dün boyandı."

Gördüğün gibi, basit bir fiil köküne eklenen birkaç harf, kelimenin anlamını bambaşka bir boyuta taşıyor. Türemiş fiilleri bulmak için kelimenin kökünü bulmaya ve ardından üzerine eklenen yapım eklerini tespit etmeye odaklan. Bu, özellikle Türkçe sınavlarında ve metin analizi yaparken sana büyük kolaylık sağlayacaktır.