Hangileri kenar denizdir?

Kenar Deniz Nedir, Hangileri Kenar Denizdir?

Hani bazı denizler vardır, sanki kıtaların biraz daha taşmış hali gibidir. İşte bu tür denizlere biz kenar deniz diyoruz. Kıtaların veya büyük adaların çevresini sarıp, okyanusun daha açık sularından belirgin şekilde ayrılırlar. Genellikle kıta sahanlığının üzerinde yer alırlar ve bu yüzden okyanusun derinliklerine göre çok daha sığdırlar. Bu sığlıkları da beraberinde bambaşka bir ekosistem getirir.

Deneyimlerime göre, bir denizin kenar deniz olup olmadığını anlamak için birkaç temel kritere bakmak gerekiyor. Bunlardan ilki, coğrafi konumlarıdır. Kenar denizler, büyük kara kütlelerine yakınlıklarıyla tanımlanır. İkinci önemli nokta ise topografik yapılarıdır. Genellikle geniş ve sığ kıta sahanlıkları üzerinde bulunmaları, onları okyanusun derin havzalarından ayırır. Son olarak, hidrografik özellikleri, yani su akıntıları, tuzluluk oranları ve sıcaklıkları da okyanusun geri kalanından farklılık gösterebilir. Bu farklar, içlerinde yaşayan canlı yaşamını doğrudan etkiler.

Peki, hangileri kenar deniz? En bilinen örneklerden bazılarına bakalım:

• Akdeniz: Birçok kişi için Akdeniz, kendi başına bir dünya gibidir. Ancak coğrafi olarak bakıldığında, Cebelitarık Boğazı ile Atlas Okyanusu'na bağlanan, Avrupa, Afrika ve Asya kıtaları arasında yer alan büyük bir kenar denizdir. Ortalama derinliği 1.500 metre civarındadır, bu da onu okyanuslara göre oldukça sığ yapar.
• Kuzey Denizi: İngiltere, İskandinavya ve Avrupa kıtaları arasında kalan Kuzey Denizi de belirgin bir kenar deniz örneğidir. İngiltere'nin doğu kıyısındaki kıta sahanlığı üzerinde yer alır ve ortalama derinliği yaklaşık 90 metre kadardır. Bu sığlık, balıkçılık için son derece elverişli olmasını sağlar.
• Sarı Deniz: Çin anakarası ve Kore Yarımadası arasında kalan Sarı Deniz, okyanusun bir uzantısıdır. Adını, Yellow River (Sarı Nehir) tarafından taşınan siltli topraktan almıştır. Burası da oldukça sığdır ve zengin balıkçılık alanlarına sahiptir.
• Doğu Çin Denizi: Sarı Deniz'in güneyinde yer alan Doğu Çin Denizi de Japonya, Ryukyu Adaları ve Tayvan gibi adalarla anakara arasında kalan bir kenar denizdir. Bu deniz de genellikle sığdır ve kendine özgü bir deniz yaşamına ev sahipliği yapar.

Kenar Denizlerin Ekosistemleri ve Önemi

Kenar denizlerin en dikkat çekici özelliklerinden biri, zengin biyolojik çeşitlilikleridir. Sığlıkları ve kıta sahanlığındaki besin maddelerinin bolluğu sayesinde, burası pek çok balık türü, kabuklu ve yumuşakçalar için adeta bir cennettir. Örneğin, Kuzey Denizi'ndeki balık stokları, Avrupa'nın önemli bir protein kaynağıdır. Bu denizlerdeki besin zinciri oldukça aktiftir ve planktonlardan büyük balıklara kadar geniş bir yelpazeyi kapsar.

Bu denizlerin ekonomik önemi de yadsınamaz. Balıkçılığın yanı sıra, petrol ve doğal gaz gibi doğal kaynaklar açısından da zengindirler. Kuzey Denizi'nde çıkarılan petrol ve gaz, bölge ekonomileri için hayati öneme sahiptir. Ayrıca, bu denizler üzerinden geçen gemi trafiği, uluslararası ticaretin de önemli bir parçasıdır.

Deneyimlerime göre, kenar denizlerin korunması da kritik bir konudur. Kirlilik, aşırı avlanma ve iklim değişikliği gibi tehditler, bu hassas ekosistemleri olumsuz etkileyebilir. Bu yüzden, sürdürülebilir balıkçılık uygulamaları, kirlilik kontrolü ve deniz koruma alanlarının oluşturulması gibi önlemler hayati önem taşır.

Kenar Denizleri Tanımlarken Dikkat Edilmesi Gerekenler

Bir denizin kenar deniz mi yoksa açık deniz mi olduğunu belirlerken şu noktalara dikkat etmek faydalı olur:

• Bitişiklik: Kara kütlelerine olan yakınlığı en belirgin faktördür.
• Hidrolojik Bağlantı: Okyanusla olan bağlantısının ne kadar belirgin olduğu önemlidir. Genellikle dar boğazlarla okyanusa bağlanırlar.
• Derinlik: Okyanus havzalarına göre belirgin şekilde daha sığ olmaları tipiktir.
• Akıntılar ve Sıcaklık: Kendi kendine özgü akıntı sistemleri ve sıcaklık değişimleri gösterebilirler.

Örneğin, Karadeniz de kendi başına bir kenar deniz olarak kabul edilir. Kendi kendine özgü akıntıları, nispeten daha düşük tuzluluk oranı ve Türkiye, Rusya, Ukrayna gibi ülkelerin kıyılarını çevrelemesiyle bunu destekler. Boğazlar aracılığıyla Akdeniz'e, oradan da Atlas Okyanusu'na bağlanır.

Eğer bu tür coğrafi oluşumlarla ilgileniyorsanız, bir sonraki seyahatinizde Akdeniz'in kıyı şeridinde yürürken veya Kuzey Denizi'nin kıyısında durduğunuzda, aslında ne kadar büyük ve önemli bir kenar denizin kenarında olduğunuzu düşünmek ilginç olacaktır.