🗞️ Manisa Haber

Dönüşlü fiiller etken midir?

12 Haziran 2025 Manisa Haber

Dönüşlü Fiiller: Etken mi, Edilgen mi? Yoksa Başka Bir Şey mi?

Merhaba! Dönüşlü fiillerin dilimizdeki yeri ve işlevi hakkında sıkça kafa karışıklığı yaşanır. Kafandaki o soru işaretini gidermek için buradayım. Hazırsan, hemen konuya dalalım.

Dönüşlü Fiillerin Öz Yapısı: Etkenliğin Derinlikleri

Öncelikle şunu netleştirelim: Dönüşlü fiiller temelde etken çatılıdır. Çünkü eylemi yapan özne ile eylemin yöneldiği nesne aynıdır. Yani, bir işi yapan da, o işten etkilenen de sensin. Örneğin, "kendini sevmek" fiiline bakalım. Burada "sevmek" eylemini yapan kim? Sensin. Sevilen kim? Yine sensin. İşte bu yüzden dönüşlü fiiller, öznenin kendi kendine bir eylemde bulunduğunu belirtir.

Türkçede dönüşlü çatıyı "-in", "-n" ekleriyle sağlarız. Örneğin, "yıkmak" (etken) fiiline "-n" ekini getirdiğimizde "yıkılmak" olur. Bu "yıkılmak" fiili edilgen gibi görünebilir, ancak burada eylemin kim tarafından yapıldığı belirsizdir, yani "yıkılan" bir şey vardır ama onu kimin yıktığı bilinmez. Dönüşlü çatıda ise durum farklı. "Giyinmek" fiiline bakalım: Eylemi yapan benim, giyinen de benim. Ya da "oturmak". Burada da eylemi yapan özne, eylemi gerçekleştiren de öznenin kendisi.

Deneyimlerime göre, bu ayrımı anlamak için şu soruyu sormak işe yarar: "Bu eylem, öznenin kendi kendine mi yaptığı bir eylem?" Eğer cevabın "evet" ise, büyük ihtimalle dönüşlü bir yapı söz konusudur.

"Kendini" Yoksa "İle" mi? Dönüşlülüğün Farklı Yüzleri

Dönüşlü çatıyı bazen "kendini" sözcüğüyle de pekiştirebiliriz. "Kendini eğitmek", "kendini geliştirmek" gibi ifadeler, dönüşlülüğün etken doğasını daha da vurgular. Burada "kendini" kelimesi, dönüşlü çatı eklerinin sağladığı anlamı daha belirgin hale getirir. Bu kullanım, fiilin doğrudan öznenin kendi üzerinde bir etki yarattığını gösterir.

Diğer yandan, edilgen çatılı fiiller de "tarafından" gibi ifadelerle veya sadece bağlamla anlam kazanabilir. Örneğin, "Ev yapıldı." Bu cümlede evin kim tarafından yapıldığı belli değil. Ancak "Ev kendisi yapıldı" gibi bir kullanım dilimizde yoktur ve anlamsızdır. Dönüşlü fiillerde ise "kendini" vurgusu doğaldır.

Dönüşlü Fiiller ve Anlam Kaymaları: Dikkat Edilmesi Gerekenler

Türkçenin zenginliği içinde, bazı fiiller "-in", "-n" eklerini aldıklarında anlam değiştirir. Bu fiillerin bazıları dönüşlü anlamı korurken, bazıları edilgen veya başka anlamlar kazanabilir. Örneğin, "korkmak" fiili dönüşlüdür, yani kişi kendisi korkar. Ama "korkutmak" etken bir fiildir ve birini korkutmayı ifade eder.

Bir başka örnek: "Sevinmek" dönüşlü bir fiildir, kişi kendi kendine sevinir. "Sevindirmek" ise etken bir fiildir, başkasını sevindirmeyi anlatır. Bu tür fiillerdeki anlam kaymalarını fark etmek, doğru kullanımı sağlamak açısından önemlidir. Dilbilgisi kurallarını öğrenirken, fiillerin kazandığı yeni anlamları da göz önünde bulundurmak gerekir.

Pratik İpuçları: Dönüşlü Fiilleri Doğru Kullanmak

Dönüşlü fiilleri günlük hayatta daha bilinçli kullanmak için şu basit adımları izleyebilirsin:

  • Fiilin Öznesini Belirle: Cümleyi okurken, eylemi kimin yaptığını ve bu eylemin kime yönelik olduğunu düşün. Eğer ikisi de özne ise, dönüşlü bir yapı söz konusudur.
  • "-in" ve "-n" Eklerine Dikkat Et: Bu ekleri alan fiillerin büyük çoğunluğu dönüşlüdür. Ancak istisnaları da unutma.
  • "Kendini" Vurgusunu Kontrol Et: "Kendini" kelimesiyle anlam pekişiyorsa, dönüşlü yapıdan eminsin demektir.
  • Bağlamı Değerlendir: Fiilin tek başına değil, cümlenin genelinde hangi anlamı taşıdığına bak.
  • Bol Bol Oku ve Yaz: Dilin inceliklerini öğrenmenin en iyi yolu, bol bol okumak ve kendi cümlelerinde bu yapıları kullanmaktır. Deneyimlerime göre, pratik yaptıkça bu ayrımı daha kolay yapacaksın.

Umarım bu bilgiler, dönüşlü fiiller konusundaki kafa karışıklığını gidermiştir. Dilimizdeki bu güzel yapıları doğru kullanmak, anlatımını daha zengin hale getirecektir.