Coğrafya doğal ortamlar nelerdir?
Coğrafya ve Doğal Ortamlar: Senin Dünyan Nelerden Oluşuyor?
Coğrafya dediğimizde aklına hemen haritalar, ülkeler gelmesin. Aslında bu, yaşadığımız, nefes aldığımız fiziki dünyanın kendisi. Yani bir coğrafyacı gözüyle baktığında, etrafındaki her şey bir doğal ortam unsuru. Bunları birkaç ana başlık altında toplamak, dünyanın nasıl işlediğini daha iyi anlamanı sağlar.
- Yeryüzü Şekilleri: Dağlar, Ovalar, Platolar ve Daha Nicesi
Dünyanın yüzeyi dümdüz değil, değil mi? İşte bu çeşitlilik, yeryüzü şekilleri dediğimiz kategoriye giriyor. Dağlar, silsile halinde uzanan yüksek araziler. Mesela Türkiye'nin en yüksek dağı Ağrı Dağı, yaklaşık 5.137 metre yüksekliğiyle heybetini gösterir. Ovalar ise genellikle akarsuların taşıdığı alüvyonlarla oluşmuş, nispeten düz ve verimli alanlardır. Mezopotamya ovaları bunun en bilinen örneklerindendir. Platolar ise çevresine göre yüksekte kalmış, düz veya hafif engebeli geniş alanlardır. Anadolu'daki Haymana veya Bozok platoları gibi. Bu şekiller, iklimden bitki örtüsüne, hatta yerleşme tiplerine kadar pek çok şeyi doğrudan etkiler. Bir dağın yamacına yerleşmekle bir ovanın ortasına yerleşmek bambaşka deneyimler sunar.
- İklim: Sıcak mı, Soğuk mu, Yağışlı mı?
İklim, bir bölgenin uzun yıllar boyunca gözlemlenen ortalama hava durumudur. Sıcaklık, yağış, rüzgar gibi faktörlerin birleşimiyle oluşur. Ekvator'a yaklaştıkça sıcaklıklar artarken, kutuplara doğru gittikçe düşer. Türkiye'de Akdeniz iklimi yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı iken, Doğu Anadolu'da karasal iklim hakimdir ve kışlar çok sert geçer. Bu, yaşam tarzımızı, tarım ürünlerimizi, hatta giyimimizi bile belirler. Örneğin, sürekli yağış alan bir bölgede yerleşme yerleri genellikle su baskınlarından korunacak şekilde kurulurken, kurak bölgelerde su kaynaklarının etrafında yoğunlaşma görülür.
- Su Kaynakları: Nehirler, Göller ve Okyanuslar
Hayatın kaynağı sudur derler ya, coğrafya için de bu doğru. Nehirler, bir bölgenin can damarı gibidir. Tarım için sulama, ulaşım ve hatta enerji üretimi (hidroelektrik santraller) için hayati öneme sahiptirler. Dünyanın en uzun nehri Nil, yaklaşık 6.650 kilometre uzunluğuyla Mısır medeniyetinin kurulmasını sağlamıştır. Göller de önemli tatlı su kaynaklarıdır veya tuzlu su kaynağı olabilirler. Türkiye'de Van Gölü gibi büyük tuzlu göller de vardır. Okyanuslar ise iklim üzerinde devasa bir etkiye sahiptir ve küresel ticaretin de ana damarlarıdır.
- Bitki Örtüsü ve Toprak: Hayatın Kendisi
İklim ve su kaynakları bir araya geldiğinde, ortaya çıkan manzara bitki örtüsüdür. Ormanlar, çayırlar, bozkırlar, çöller... Hepsi belirli iklim ve toprak koşullarının sonucudur. Toprak da bitki örtüsünü besleyen ana unsurdur. Volkanik küllerle oluşan bazı topraklar son derece verimli olabilirken, bazı topraklar ise erozyon nedeniyle verimliliğini kaybetmiş olabilir. Örneğin, Amazon yağmur ormanları dünyanın akciğerleri gibidir ve inanılmaz bir biyoçeşitliliğe ev sahipliği yapar. Bir bölgenin toprak yapısını bilmek, orada neyin yetişebileceğini veya ne kadar verimli olacağını anlamak için önemlidir.
Deneyimlerime göre, bu doğal ortam unsurlarını anlamak, içinde yaşadığımız dünyayı daha iyi takdir etmemizi sağlar. Belki bir sonraki seyahatinde bulunduğun yerin yeryüzü şekillerine, iklimine, su kaynaklarına ve bitki örtüsüne daha dikkatli bakarsın. Bu, sıradan bir manzarayı bile bambaşka bir gözle görmeni sağlayabilir.