Endeks değeri nasıl hesaplanır?

Endeks Değeri Nasıl Hesaplanır?

Endeks değeri, finansal piyasalardaki bir grubun veya varlıkların performansını özetleyen bir ölçüttür. En bilinen örnekleri Borsa İstanbul'daki BIST 100 veya Amerika'daki S&P 500 gibi endekslerdir. Peki, bu değerler arka planda nasıl hesaplanıyor? İşte sana temel mantığı ve dikkat etmen gerekenler:

1. Hangi Varlıklar Endekse Dahil? (Kapsam Belirleme)

Her endeks kendine özgü kurallara sahip. Genel olarak endeksler, bir piyasanın veya sektörün temsilci bir kesitini oluşturacak şekilde seçilmiş şirketlerin hisse senetlerinden meydana gelir. Örneğin, BIST 100 endeksi, Borsa İstanbul'da işlem gören ve en yüksek piyasa değerine sahip ilk 100 şirketi kapsar. S&P 500 ise Amerika'nın en büyük 500 şirketini içerir.

Dikkat etmen gerekenler:

• Endekse dahil olmak için sadece büyüklük yeterli olmayabilir. Bazı endeksler, likidite (kolay alınıp satılabilirlik) veya sektör temsilini de göz önünde bulundurur.
• Endekslerin kapsamı zamanla değişebilir. Şirketlerin piyasa değerleri, performansları veya halka açıklık oranları değiştikçe endekse dahil edilen veya çıkarılan şirketler olabilir. Bu değişiklikleri takip etmek, endeksin güncel performansını anlamak için önemlidir.

1. Ağırlıklandırma Yöntemi: Her Hisse Eşit Değerde mi?

Endeks değeri hesaplanırken en kritik konulardan biri de ağırlıklandırmadır. Her hissenin endeksteki etkisi aynı değildir. En yaygın ağırlıklandırma yöntemleri şunlardır:

• Piyasa Değeri Ağırlıklı (Market Cap Weighted): Bu yöntemde, bir şirketin piyasa değeri (hisse fiyatı x tedavüldeki hisse sayısı) ne kadar yüksekse, endeksteki ağırlığı da o kadar fazla olur. Örneğin, S&P 500 bu yöntemle hesaplanır. Bir şirketin hisse fiyatındaki %1'lik bir artış, piyasa değeri daha yüksekse endekse daha büyük bir katkı sağlar.
• Fiyat Ağırlıklı (Price Weighted): Bu yöntemde, hisse fiyatı ne kadar yüksekse, endeksteki ağırlığı da o kadar fazla olur. Dow Jones Industrial Average gibi bazı eski endeksler bu yöntemi kullanır. Ancak deneyimlerime göre bu yöntem, hisse bölünmeleri (stock splits) gibi durumlarda karmaşıklık yaratabilir ve her zaman şirketin gerçek büyüklüğünü yansıtmaz.
• Eşit Ağırlıklı (Equally Weighted): Bu yöntemde, endekse dahil olan her şirketin ağırlığı eşittir. Yani, 100 şirketten oluşan bir endekste her şirketin payı %1'dir. Bu, piyasa değerinin etkisini ortadan kaldırır ve daha geniş bir şirketin performansını yansıtabilir.

Örnek: Diyelim ki 3 şirketten oluşan basit bir endeksimiz var. Şirket A'nın piyasa değeri 10 milyar TL, Şirket B'nin 5 milyar TL ve Şirket C'nin 1 milyar TL olsun. Piyasa değeri ağırlıklı bir endekste, Şirket A'nın etkisi en yüksek, Şirket C'nin ise en düşük olacaktır.

1. Endeks Değerinin Hesaplandığı Formül (Basitçe)

Endeks değeri genellikle şu mantıkla hesaplanır:

Endeks Değeri = (Endekse Dahil Şirketlerin Toplam Piyasa Değeri) / (Baz Değer ve Düzeltme Katsayısı)

Buradaki "Baz Değer" başlangıç noktasını belirler. Örneğin, endeks ilk oluşturulduğunda 100 puan olabilir. "Düzeltme Katsayısı" ise hisse bölünmeleri, temettüler, yeni halka arzlar gibi endeksi etkileyen olayları hesaba katmak ve endeksin kesintisiz bir şekilde hesaplanmasını sağlamak için kullanılır. Bu katsayı zamanla değişebilir.

Somut Bir Sayısal Yaklaşım: Diyelim ki bir endekste 10 şirket var ve her birinin hisse fiyatı farklı. Endeksin başlangıç tarihi olan 1 Ocak 2023'te endeks değeri 500 olarak belirlenmiş olsun. 2 Ocak 2023'te endekse dahil şirketlerin toplam piyasa değeri 100 milyar TL iken, başlangıçtaki toplam piyasa değeri 80 milyar TL idi. Eğer baz değer 100 ise, o günkü endeks değeri şu şekilde kabaca hesaplanabilir: (100 milyar TL / 80 milyar TL) * 100 = 125.

1. Pratik İpuçları ve Öneriler

Bir yatırımcı olarak endeksleri anlamak sana şu konularda yardımcı olabilir:

• Piyasanın Genel Sağlığı: Endekslerin yukarı veya aşağı yönlü hareketleri, piyasanın genel eğilimini anlamana yardımcı olur. Örneğin, BIST 100'ün yükselmesi, Türkiye'deki büyük şirketlerin çoğunluğunun değer kazandığını gösterebilir.
• Pasif Yatırım Araçları: Endeks yatırımı (endeks fonları veya ETF'ler aracılığıyla) popüler bir yatırım stratejisidir. Bu araçlar, ilgili endeksin performansını birebir taklit etmeye çalışır. Eğer bir endeksin hesaplama mantığını anlarsan, bu fonların nasıl çalıştığını daha iyi kavrarsın.
• Sektör Analizi: Sadece genel endeksleri değil, sektör endekslerini de takip etmek faydalıdır. Örneğin, bankacılık endeksindeki bir düşüş, sektördeki genel bir olumsuzluğu işaret edebilir.
• Verileri Doğrula: Endeks değerlerini öğrenirken daima güvenilir finansal veri sağlayıcılarını (borsaların kendi web siteleri, Bloomberg, Reuters gibi) kullan.