Fiilimsi en kolay nasil bulunur?
Fiilimsi Bulmanın En Kolay Yolu: Pratik Rehberin
Fiilimsi bulmak, Türkçe dil bilgisinin en temel taşlarından biri. Bir cümlenin anlam derinliğini kavramak, kelimelerin işlevini anlamak için şart. Deneyimlerime göre, bu konuyu halletmenin en etkili yolu, fiilimsi türlerini tanımak ve onlara özgü ekleri bilmek.
- Fiilimsi Türlerini ve Eklerini Ezberlemek Değil, Anlamak
Fiilimsiler, isim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil olmak üzere üç ana gruba ayrılır. Bu grupların her birinin kendine has ekleri vardır. Önemli olan bu ekleri ezberlemek değil, hangi ekin hangi fiilimsi türünü oluşturduğunu mantıksal olarak anlamak.
* İsim-Fiiller: Fiillere gelerek onları isimleştiren fiilimsilerdir. En sık kullanılan ekler:
* `-ma`, `-me`: "koşma", "yüzme"
* `-ış`, `-iş`: "alışveriş", "gülüş"
* `-mak`, `-mek`: "okumak", "yazmak"
* `-dık`, `-dik`: "bildik", "gördük" (Bu ek, bazen sıfat-fiil gibi de kullanılabilir, cümlenin bağlamına dikkat etmek gerek.)
* `-ışık`, `-işik`: "bakışık"
* `-untu`, `-üntü`: "kalkıntı" (Daha az yaygın ama bilmekte fayda var.)
* Sıfat-Fiiller: Fiillere gelerek onları sıfatlaştıran fiilimsilerdir. Cümlede isimleri niteleyebilirler. En yaygın ekler:
* `-an`, `-en`: "gelen", "giden"
* `-ası`, `-esi`: "başası", "kesesi"
* `-maz`, `-mez`: "sönmez", "görmez"
* `-dık`, `-dik`: "bildik", "gördük" (Burada da dikkatli olmak lazım, bazen isim-fiil olabilir.)
* `-ar`, `-er`: "gider", "yakar" (Şimdiki zaman kip ekiyle karışabilir, ancak fiilimsi olduğunda yanına bir isim alır ve onu niteler.)
* `-mış`, `-miş`: "yapmış", "bitmiş" (Bu ek, geçmiş zaman kip ekiyle karıştırılabilir. Fiilimsi olduğunda genellikle bir isimle birlikte kullanılır.)
* `-acak`, `-ecek`: "gelecek", "gidecek" (Gelecek zaman kip ekiyle karıştırılabilir, fiilimsi olduğunda bir ismi niteler.)
* Zarf-Fiiller: Fiillere gelerek onları zarflaştıran fiilimsilerdir. Cümlede zarf tümleci görevinde bulunurlar, eylemin zamanını, durumunu, nedenini vb. bildirirler. En sık kullanılan ekler:
* `-ıp`, `-ip`: "koşup", "gelip"
* `-arak`, `-erek`: "bakarak", "gülerek"
* `-ınca`, `-ince`: "gelince", "yapınca"
* `-dıkça`, `-dikçe`: "gittikçe", "bildikçe"
* `-alı`, `-eli`: "büyüyeli", "göreli"
* `-ken`: "yaparken", "giderken"
* `-madan`, `-meden`: "bilmeden", "gelmeden"
* `-maksızın`, `-meksizin`: "bakmaksızın", "gelmeksizin"
* `-dığında`, `-diğinde`: "gördüğünde", "bildiğinde"
- Cümleyi Parçalara Ayırma Sanatı
Bir cümlede fiilimsi ararken, önce cümlenin temel ögelerini (özne, yüklem) belirlemek işini kolaylaştırır. Geriye kalan kelime gruplarına odaklan. Eğer bir kelime, fiil kök veya gövdesinden türemiş ve yukarıda bahsettiğimiz eklerden birini almışsa, büyük ihtimalle bir fiilimsidir.
Örnek: "Güneşli havada sahilde yürüyen adam, denizi seyrederek huzur buluyordu."
* "Yürüyen": "yür-" fiiline "-en" sıfat-fiil eki gelmiş. Bir ismi (adam) nitelemiş. Sıfat-fiil.
* "Seyrederek": "seyret-" fiiline "-erek" zarf-fiil eki gelmiş. Bir eylemin (huzur buluyordu) nasıl yapıldığını belirtiyor. Zarf-fiil.
- Fiilimsileri Yüklemden Ayırmak
En sık yapılan hata, fiilimsileri çekimli fiillerle (yüklemlerle) karıştırmaktır. Fiilimsi alan kelimeler kendi başlarına cümlenin yüklemi olamazlar. Mutlaka bir isimle birlikte kullanılırlar (sıfat-fiil) veya zarf tümleci olurlar (zarf-fiil) ya da isim-fiiller isim gibi cümlede yer alırlar.
Örnek:
* "Senin yazman çok güzel." (Burada "yazman", isim-fiildir, cümlenin öznesi olmuş.)
* "Ben yazıyorum." (Burada "yazıyorum", çekimli fiildir, cümlenin yüklemidir.)
Deneyimlerime göre, bu ayrımı yapmak fiilimsi bulmanın en kritik noktalarından biri.
- Bol Bol Pratik Yapmak ve Okumak
Dil bilgisi kurallarını öğrenmek kadar, bu kuralları uygulamak da önemlidir. Farklı metinler oku, özellikle romanlar, öyküler fiilimsi zenginidir. Karşına çıkan kelimelerin fiilimsi olup olmadığını sorgula. Bir kelime sana "fiil gibi ama değil" hissi veriyorsa, büyük ihtimalle fiilimsidir. Bu hissi geliştirmek için bol pratik şart.
* Gazetelerin köşe yazılarını oku.
* Sevdiğin yazarların kitaplarını bitir.
* Cümlelerdeki fiilimsileri bulup altını çiz.
* Bulduğun fiilimsilerin hangi türe ait olduğunu ve hangi eklerle oluştuğunu belirle.
Bu yöntemlerle fiilimsi bulmak senin için bir kabus olmaktan çıkıp, keyifli bir keşif yolculuğuna dönüşecektir. Unutma, pratikle her şey kolaylaşır.