Uygurlar hangi Türk devletini yıktı?
Uygurları Yenip Devirenler Kimdi?
Uygurların hangi Türk devletini yıktığına dair soruların cevabı biraz karışık gelebilir, çünkü tarihsel süreçlerde güç dengeleri sürekli değişmiştir. Ancak doğrudan "yıktılar" demek yerine, Uygurların siyasi arenadaki etkilerini ve bir devlete son vermelerindeki rolleri anlamak daha doğru olur. Uygur Devleti'nin kendisi de yıkılan bir devlettir ve bu yıkımda rol oynayan başka güçler olmuştur.
Karahanlılar ve Uygurların Yükselişi
Uygur Devleti'nin kökenlerine baktığımızda, Göktürkler'in yıkılmasının ardından Ötüken merkezli olarak kurulduklarını görüyoruz. 744 yılında Göktürk Devleti'nin bir başka kolu olan Uygur boyları, Kutlug Bilge Kül Erkin önderliğinde diğer Türk boylarıyla ittifak kurarak Göktürkler'i yıktılar. Bu, Uygurların ilk büyük siyasi başarılarından biriydi. Yani, Uygurlar aslında ikinci Göktürk Devleti'ni yıkan güçtü. Bu, onları tarihin önemli aktörlerinden biri haline getirmiştir. Kendi devletlerini kurmalarının ardından 762 yılında Manas Nehri yakınlarında Karabalgasun şehrini başkent yaptılar ve geniş bir coğrafyaya yayıldılar.
Uygur Devleti'nin Yıkılışı ve Kırgızlar
Peki, Uygur Devleti'ni kim yıktı? Tarihi kaynaklar, bu gücün Uygur Devleti'nin kendisi olmadığını net bir şekilde ortaya koyuyor. Uygur Devleti'nin yıkılışına neden olan ana güç Kırgızlar olmuştur. 840 yılında, Yenisey havzasında yaşayan Kırgızlar, büyük bir orduyla Uygur Devleti'ne saldırdılar. Bu saldırı sonucunda Uygur Devleti'nin başkenti Karabalgasun düştü ve Uygur devleti büyük bir darbe aldı. Bu olay, Uygur Devleti'nin siyasi ve askeri gücünün kırılmasına yol açtı. Kırgızların bu başarısı, Orta Asya'daki güç dengelerini tamamen değiştirdi.
Uygurların Dağılması ve Yeni Yerleşim Yerleri
Kırgız saldırısı sonrası Uygurlar tamamen ortadan kalkmadı. Daha çok iki ana kola ayrıldılar. Bir grup, Kırgız baskısından kaçarak Koço (Kao-çang) bölgesine yerleşti ve burada yeni bir devlet kurdu. Bu devlet, Kara-Hoço Uygur Devleti olarak bilinir ve yaklaşık 400 yıl kadar varlığını sürdürdü. Diğer bir grup ise Kan-su (Gansu) bölgesine göçerek Sarı Uygur Devleti'ni kurdu. Bu iki kol, kendi siyasi ve kültürel kimliklerini devam ettirmişlerdir. Bu dağılma süreci, Uygurların tek bir büyük devlet olmaktan çıkıp farklı bölgelerde yeni siyasi yapılanmalar içine girmesiyle sonuçlandı.
Tarihi Yanlış Anlamaları Düzeltmek
Deneyimlerime göre, tarihsel olayları ve devletlerin birbirleriyle olan ilişkilerini incelerken, "yıktı" gibi kesin ifadeler yerine, daha nüanslı bir dil kullanmak önemlidir. Uygurlar, Göktürkleri yıkarak kendi devletlerini kurdular. Kendi devletleri ise Kırgızlar tarafından yıkıldı. Bu, tarihsel bir spiraldir; bir güç yükselir, yerine başka bir güç gelir. Kendi devletlerinin yıkılmasının ardından da Uygur toplulukları farklı coğrafyalara yayılarak yaşamlarını sürdürmüşlerdir. Eğer bu dönemi daha iyi anlamak istersen, Göktürk ve Uygur dönemlerine ait arkeolojik buluntulara ve yazılı kaynaklara göz atmanı öneririm. Bu, sana daha somut bir bakış açısı kazandıracaktır.