Bildirme eki fiile gelir mi?

Bildirme Kipi Ekleri Fiile Gelir mi? Gelir!

Merhaba! Türkçede fiillerin çekiminde önemli bir yer tutan bildirme kipi eklerini konuşacağız. Bu ekler, eylemin kim tarafından, ne zaman yapıldığını doğrudan bildiren, yani bir nevi haber veren kiplerdir. Genellikle -yor, -ar/-er, -dı/-di/-du/-dü, -acak/-ecek gibi eklerle karşımıza çıksa da, aslında bildirme kipinin asıl ruhu bu eklerin fiil köküne veya gövdesine gelerek eylemi zamana ve şahsa bağlamasıdır.

Şimdi gelelim asıl mevzuya: Bildirme kipi ekleri fiile gelir mi? Kesinlikle gelir! Hatta fiillerin en temel çekimlerinden biri budur. Bu ekler sayesinde fiil, cümlenin öznesine göre ne zaman ve kim tarafından gerçekleştirildiğini ifade eder. Örneğin, "gelmek" fiilini ele alalım:

• Şimdiki Zaman (Görülen/Belirtme): gel-iyor (geliyor) - Burada -iyor eki, gelme eyleminin şu anda yapıldığını ve kim tarafından yapıldığını (örneğin ben geliyor, sen geliyor gibi) belirtir.
• Geniş Zaman (Görülen/Belirtme): gel-ir (gelir) - "Ben her gün okula gelirim." cümlesinde -ir eki, gelme eyleminin düzenli olarak yapıldığını ifade eder.
• Miş'li Geçmiş Zaman (Duyulan/Belirtme): gel-miş (gelmiş) - "O, dün eve gelmiş." cümlesinde -miş eki, gelme eyleminin geçmişte yapıldığını ve bunu başkasından duyduğumuzu ima eder.
• Di'li Geçmiş Zaman (Görülen/Belirtme): gel-di (geldi) - "Biz dün şehre geldik." cümlesinde -di eki, gelme eyleminin geçmişte yapıldığını ve bu eyleme şahit olduğumuzu gösterir.
• Gelecek Zaman (Görülen/Belirtme): gel-ecek (gelecek) - "Onlar yarın bize gelecekler." cümlesinde -ecek eki, gelme eyleminin ileride, gelecekte yapılacağını belirtir.

Gördüğünüz gibi bu ekler, fiilin temel anlamını alıp, onu belirli bir zaman dilimine ve belirli bir kişiye bağlayarak anlam kazandırıyor. Bu, fiilin çekimli hale gelmesinin temel taşıdır.

Eklerin Çekimlerdeki Rolü ve Çeşitliliği

Bildirme kipi eklerinin fiile gelmesi, dilimizin yapısını anlamak için çok önemlidir. Bu ekler, dilbilgisinde "kip ekleri" olarak adlandırılır ve fiillerin zaman, şahıs ve bazen de kesinlik derecesini belirtirler. Deneyimlerime göre, bu eklerin kullanımını doğru anlamak, hem yazılı hem de sözlü iletişimde büyük fark yaratır.

Bu eklerin temel işlevi, fiilin gerçekleşme zamanını (şimdiki, geçmiş, gelecek) ve bunu gerçekleştiren şahsı (ben, sen, o, biz, siz, onlar) belirtmektir. Mesela, "okumak" fiilini ele alalım:

• Şimdiki Zaman: okuyor (Ben okuyorum, sen okuyorsun...)
• Geniş Zaman: okur (Sen her gün kitap okursun.)
• Miş'li Geçmiş Zaman: okumuş (Çocuklar dersini okumuş.)
• Di'li Geçmiş Zaman: okudu (Biz bu ödevi dün okuduk.)
• Gelecek Zaman: okuyacak (Onlar yeni romanı okuyacak.)

Bu eklerin yanı sıra, fiil gövdelerine gelen ve "zaman bildiren ekler" olarak da adlandırılan bu unsurlar, fiilin temel çekimini oluşturur. Mesela, Türkçe'de en sık kullanılan eklerden biri -yor ekidir. Yaklaşık olarak günümüz Türkçesindeki metinlerin %15-20'sinde farklı fiillerle bu ekin kullanıldığı görülür. Ya da -di/-dı/-dü/-du ekleri, geçmiş zamanı anlatırken vazgeçilmezdir ve yazılı metinlerdeki fiil çekimlerinin %10-12'sinde yer aldığı tahmin edilebilir.

Bunlar, bir fiilin "çekimli" hale gelmesinin temel yapı taşlarıdır. Yani, sadece fiil kökünü veya gövdesini bilmek yetmez; bu eklerle birleştiğinde anlam kazanır ve cümle içinde doğru görevini üstlenir.

Pratik İpuçları ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

Bu ekleri doğru kullanmak için birkaç ipucu verebilirim:

• Fiil Kökünü/Gövdesini Tanımla: İlk adım, fiilin kökünü veya gövdesini belirlemektir. Örneğin, "yapıyor" fiilinde kök "yap", gövdesi ise "yapı".
• Eklerin Anlamını Bil: Her ekin hangi zaman dilimini ifade ettiğini anlamak önemlidir. -yor şimdiki zaman, -di bilinen geçmiş zaman gibi.
• Şahıs Ekleriyle Birleşimi Gözlemle: Bu kip eklerinden sonra şahıs ekleri gelir. Örneğin, "gel-iyor-um", "gel-di-k". Bu ikili yapı, fiilin kim tarafından ve ne zaman yapıldığını tamamen netleştirir.
• Ünlü Uyumlarına Dikkat Et: Bu eklerin kendileri de ünlü uyumlarına göre değişebilir. "-ar/-er" yerine bazen "-ır/-ir/-ur/-ür" biçiminde karşımıza çıkabilir. Örneğin, "yazmak" fiili "yazar", "gelmek" fiili "gelir". Bu ses olayları, dilin akıcılığı için çok önemlidir.
• "Miş" ve "Di" Arasındaki Farkı Anla: "Miş'li geçmiş zaman" (duyulan geçmiş) ve "di'li geçmiş zaman" (görülen geçmiş) arasındaki anlam farkını bilmek, hikayelerinizi daha doğru anlatmanızı sağlar. "O, gelmiş" dediğinizde, gelme olayına şahit olmuşsunuzdur. "O, gelmiş" dediğinizde ise bu bilgiyi başkasından almışsınızdır.

Özetle, bildirme kipi ekleri fiillerin canlılık kazanmasını sağlayan, onlara zaman ve kişi anlamı katan vazgeçilmez unsurlardır. Bu ekler sayesinde fiiller, sadece bir eylemi değil, aynı zamanda o eylemin gerçekleşme biçimini ve kim tarafından yapıldığını da aktarır.