Tüzel kişiler nedir örnekler?
Tüzel Kişiler: İşletmelerin ve Organizasyonların Kimliği
Tüzel kişiler, en basit tanımıyla, insan topluluklarının veya belirli bir amaca hizmet eden mal varlıklarının, hukuk düzeni tarafından kişi olarak tanınmasıdır. Yani, senin gibi, benim gibi tek bir insan değil de, bir grup insanın ortak bir amaç için bir araya gelmesiyle veya belirli varlıkların bir araya toplanmasıyla oluşan, hukuk önünde haklara ve borçlara sahip olabilen yapılardır. Kısacası, bir şirketin veya bir derneğin "adı" ve "kişiliği" gibi düşünebilirsin.
Tüzel Kişilerin Farklı Türleri ve Neden Önemliler?
Deneyimlerime göre, tüzel kişilerin en sık karşılaştığımız ve en önemli olanları şunlardır:
* Şirketler: Bunlar, kar elde etmek amacıyla kurulmuş tüzel kişilerdir. En yaygın olanları arasında şunlar bulunur:
* Anonim Şirketler (A.Ş.): Sermayeleri paylara bölünmüş, ortaklarının sorumluluğu paylarıyla sınırlı şirketlerdir. Örneğin, Türkiye'nin en büyük bankalarından biri olan Türkiye İş Bankası bir anonim şirkettir. Bu tür şirketlerde, hisse senetleri borsada işlem görebilir ve yatırımcılar bu hisseleri alıp satarak şirkete ortak olabilirler. 2023 yılı itibarıyla Türkiye'de faaliyet gösteren yaklaşık 1.3 milyon adet anonim şirket bulunmaktadır.
* Limited Şirketler (Ltd. Şti.): Ortaklarının sorumluluğunun koydukları sermaye ile sınırlı olduğu şirketlerdir. Küçük ve orta ölçekli işletmelerin (KOBİ) büyük çoğunluğu limited şirket olarak kurulur. Örneğin, bir tekstil atölyesi veya bir yazılım firması genellikle limited şirket olabilir. Türkiye'deki şirketlerin büyük bir kısmını bu tür oluşturur, 2023 sonu itibarıyla 1.1 milyonun üzerinde limited şirket kaydı bulunmaktadır.
* Kollektif Şirketler ve Komandit Şirketler: Daha az yaygın olmakla birlikte, ortakların daha fazla kişisel sorumluluk taşıdığı şirket türleridir. Genellikle mesleki birlikler veya küçük ölçekli ticari işletmelerde görülür.
* Dernekler: Belirli bir amaç doğrultusunda, genellikle kamu yararına veya üyelerinin ortak çıkarlarını korumak için kurulan, kar amacı gütmeyen tüzel kişilerdir. Örneğin, Türk Kızılay toplumsal yardım amacıyla kurulmuş bir dernektir. Tema Vakfı ise çevre bilincini artırma amacıyla faaliyet gösteren bir başka önemli dernektir. Türkiye'de 100 binin üzerinde dernek faaliyet göstermektedir.
* Vakıflar: Belirli bir mal varlığını, genellikle bir amaca tahsis ederek oluşturulan tüzel kişilerdir. Bu mal varlığı, vakfın kuruluş amacına uygun olarak kullanılır. Örneğin, Vehbi Koç Vakfı eğitim ve sağlık alanında faaliyet gösteren büyük bir vakıftır.
* Kamu Kurumları: Devletin veya yerel yönetimlerin kurduğu, kamu hizmeti sunan tüzel kişilerdir. Örneğin, Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı veya bir Belediye (örneğin, İstanbul Büyükşehir Belediyesi) birer kamu tüzel kişiliğidir.
Tüzel Kişiliğin Kazandırdıkları: Haklar ve Yükümlülükler
Bir tüzel kişinin kişiliği olması, ona kendi adına hak edinebilme ve borçlanabilme yetkisi verir. Bu ne demek?
* Sözleşme Yapabilme: Bir şirket, bir gayrimenkul satın alabilir, bir kira sözleşmesi imzalayabilir veya bir bankadan kredi çekebilir.
* Dava Açabilme ve Davalı Olabilme: Eğer bir tüzel kişiye haksızlık yapılırsa, kendi adını kullanarak dava açabilir. Aynı şekilde, bir tüzel kişiye karşı da dava açılabilir. Örneğin, bir inşaat firması, sattığı daire ile ilgili bir sorun yaşadığında, siz o firmaya dava açabilirsiniz.
* Mülkiyet Edinme: Tüzel kişiler, kendi adlarına taşınır veya taşınmaz mallara sahip olabilirler. Bir fabrikanın binası, bir derneğin ofisi gibi varlıklar şirketin veya derneğin kendi mülkiyetidir.
* Vergi Yükümlülüğü: Kazanç elde ettiklerinde vergi ödemekle yükümlüdürler. Örneğin, bir anonim şirketin elde ettiği kar üzerinden kurumlar vergisi ödemesi gerekir. 2023 yılında Türkiye'de kurumlar vergisi oranı %25 olarak uygulanmıştır.
Tüzel Kişi Olmak İçin Ne Yapmalı?
Bir tüzel kişi olmak, genellikle belirli bir kuruluş süreci gerektirir. Bu süreç, tüzel kişinin türüne göre farklılık gösterir:
* Şirketler İçin: Ticaret Sicili'ne kayıt, ana sözleşme düzenlenmesi, sermaye taahhüdü gibi adımlar izlenir. Örneğin, bir limited şirket kurmak için minimum sermaye genellikle 10.000 TL'dir (bu rakam zamanla değişebilir). Ticaret odasına kayıt ve vergi dairesi işlemleri de bu sürecin parçasıdır.
* Dernekler İçin: Bir dilekçe, tüzük ve kurucular kurulu listesi ile İçişleri Bakanlığı'na başvurulması gerekir. Bu süreçler, kuruluş amacına ve derneğin büyüklüğüne göre biraz daha basit veya karmaşık olabilir.
Pratik İpuçları ve Öneriler
Eğer sen de bir tüzel kişi kurmayı düşünüyorsan veya bir tüzel kişiyle iş yapacaksan, bu noktalara dikkat etmelisin:
* Amacını Net Belirle: Neden bir tüzel kişilik kuruyorsun? Kar mı etmek istiyorsun, sosyal bir amaca mı hizmet edeceksin? Bu amaç, seçeceğin tüzel kişilik türünü belirleyecektir.
* Sorumlulukları Anla: Özellikle şirket türlerinde ortakların sorumluluk sınırlarını çok iyi bilmelisin. Limited şirketlerde sorumluluk sermaye ile sınırlıyken, kolektif şirketlerde durum farklıdır.
* Yasal Süreçleri Araştır: Her tüzel kişilik türünün kuruluş ve işleyişiyle ilgili farklı yasal prosedürler vardır. Bu konularda bir mali müşavir veya avukattan destek almak, ileride yaşanabilecek sorunları önleyecektir.
* Belgelerini İyi Sakla: Bir tüzel kişiliğin tüm yasal belgeleri, ana sözleşmesi, ticari sicil gazeteleri gibi evraklar çok önemlidir. Bunları düzenli ve güvenli bir şekilde saklamalısın.