Meclis hükümeti sistemi hangi anayasa döneminde uygulanmıştır?

02.03.2025 0 görüntülenme

Meclis hükümeti sistemi, Türk siyasi tarihinde önemli bir yere sahip olan ve belirli bir dönemde uygulanan bir yönetim modelidir. Bu sistem, özellikle Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin (TBMM) açılmasıyla birlikte gündeme gelmiş ve Cumhuriyet'in ilanına kadar olan süreçte etkili olmuştur.

Meclis Hükümeti Sisteminin Doğuşu

Meclis hükümeti sistemi, Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılmasının ardından ortaya çıkan otorite boşluğunu doldurma ihtiyacından doğmuştur. TBMM'nin açılması, milli iradenin temsil edildiği bir platform oluşturmuş ve bu platform üzerinden bir hükümet kurma zorunluluğu doğurmuştur. Bu dönemde, güçler birliği ilkesi benimsenmiş ve yasama, yürütme ve yargı yetkileri TBMM'de toplanmıştır.

1921 Anayasası ve Meclis Hükümeti Sistemi

Meclis hükümeti sistemi, özellikle 1921 Anayasası ile somutlaşmıştır. Bu anayasa, devletin temel organı olarak TBMM'yi kabul etmiş ve hükümetin meclis içinden seçilmesini öngörmüştür. 1921 Anayasası, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk anayasası olma özelliğini taşırken, aynı zamanda meclis hükümeti sisteminin de temel dayanağı olmuştur. Bu sistemde, bakanlar meclis tarafından tek tek seçilir ve meclise karşı sorumludur.

Meclis Hükümeti Sisteminin Özellikleri

Meclis hükümeti sistemi, kuvvetler birliği ilkesine dayanır. Bu sistemde:

  • Yasama ve yürütme yetkileri TBMM'de toplanmıştır.
  • Bakanlar, meclis tarafından tek tek seçilir ve görevden alınabilir.
  • Hükümet, meclisin güvenine dayanır ve meclise karşı sorumludur.
  • Devlet başkanı yoktur veya semboliktir.

Sistemden Cumhuriyet'e Geçiş

Meclis hükümeti sistemi, Türkiye'nin bağımsızlık mücadelesi ve kuruluş döneminde önemli bir rol oynamıştır. Ancak, bu sistemin bazı dezavantajları da bulunmaktadır. Hükümetin sürekli olarak meclisin güvenine ihtiyaç duyması, istikrarsızlığa yol açabilmekteydi. Bu nedenle, 29 Ekim 1923 tarihinde Cumhuriyet'in ilanı ile birlikte kabine sistemine geçilmiş ve devlet başkanlığı makamı oluşturulmuştur. Bu geçiş, Türkiye'nin daha istikrarlı bir yönetim modeline kavuşmasını sağlamıştır.

Özetle, meclis hükümeti sistemi, 1921 Anayasası döneminde uygulanmış ve Türkiye'nin kuruluşunda önemli bir rol oynamıştır. Bu sistem, güçler birliği ilkesine dayanmakta ve TBMM'nin merkezi bir konumda olmasını sağlamıştır. Ancak, istikrar sorunları nedeniyle Cumhuriyet'in ilanıyla birlikte kabine sistemine geçilmiştir.