Ermeniler hangi cemiyetleri kurdu?

Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde, farklı etnik ve dini grupların çeşitli amaçlar doğrultusunda kurduğu birçok cemiyet ortaya çıkmıştır. Bu dönemde Ermeniler de kendi içlerinde sosyo-kültürel, ekonomik ve siyasi hedeflerle çeşitli cemiyetler kurmuşlardır. Bu yazımızda, Ermeniler tarafından kurulan başlıca cemiyetlere ve bu cemiyetlerin amaçlarına yakından bakacağız.

Hınçak Cemiyeti

1887 yılında İsviçre'de kurulan Hınçak Cemiyeti, Ermeni cemiyetleri arasında en bilinenlerden biridir. Cemiyetin temel amacı, Osmanlı Devleti'nde yaşayan Ermenilerin haklarını savunmak ve Doğu Anadolu'da özerk veya bağımsız bir Ermenistan kurmaktı. Bu amaca ulaşmak için zaman zaman silahlı mücadeleyi de yöntem olarak benimsemişlerdir. Hınçak Cemiyeti, Ermeni toplumunda geniş bir destekçi kitlesi bulmuş ve Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerindeki Ermeni hareketlerinde önemli bir rol oynamıştır.

Cemiyetin ideolojisi Marksizm ve sosyalizmden etkilenmiştir. Yayınladıkları bildirilerde, Osmanlı toplumundaki diğer azınlıkların da haklarını savunmayı ve onlarla işbirliği yapmayı hedeflediklerini belirtmişlerdir. Ancak faaliyetleri özellikle Doğu Anadolu'da yoğunlaşmış ve bölgedeki siyasi istikrarsızlığın artmasına katkıda bulunmuştur.

Taşnak Cemiyeti (Ermeni Devrimci Federasyonu)

1890 yılında Tiflis'te kurulan Taşnak Cemiyeti, diğer adıyla Ermeni Devrimci Federasyonu, Hınçak Cemiyeti gibi Ermenilerin haklarını savunmayı amaçlamıştır. Taşnaklar, daha merkeziyetçi ve askeri bir yapıya sahipti. Osmanlı İmparatorluğu'nun doğusunda yaşayan Ermenilerin yoğun olduğu bölgelerde silahlı direniş örgütlemeyi ve bağımsız bir Ermenistan kurmayı hedeflemişlerdir.

Taşnak Cemiyeti, Ermeni toplumunda büyük bir etki yaratmış ve birçok Ermeni genci bu cemiyete katılmıştır. Cemiyet, sadece Osmanlı İmparatorluğu'nda değil, aynı zamanda Rusya ve İran'daki Ermeniler arasında da örgütlenmiştir. I. Dünya Savaşı sırasında İtilaf Devletleri ile işbirliği yaparak Osmanlı İmparatorluğu'na karşı savaşmışlardır.

Ermeni Milli Birliği

Bu cemiyet diğerlerine göre daha ılımlı bir çizgi izlemiştir. Amacı, Osmanlı Devleti içindeki Ermenilerin kültürel ve ekonomik gelişimine katkıda bulunmak, eğitim seviyelerini yükseltmek ve Osmanlı yönetimi ile daha iyi ilişkiler kurmaktı. Daha çok Ermeni toplumunun refahını ve eğitimini ön planda tutan bir yaklaşıma sahipti.

Bu cemiyetler, Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerindeki Ermeni toplumunun farklı siyasi ve sosyal görüşlerini temsil etmektedir. Her biri kendi yöntemleriyle Ermenilerin haklarını savunmayı ve geleceğini şekillendirmeyi amaçlamıştır. Bu cemiyetlerin faaliyetleri, o dönemin karmaşık siyasi ortamında önemli sonuçlar doğurmuş ve günümüze kadar uzanan tartışmalara neden olmuştur.