F-35 ler kaç para?

F-35'lerin Maliyeti: Birkaç Milyar Doların Ötesi

F-35’lerin fiyatı söz konusu olduğunda, aslında tek bir rakam vermek çok zor. Çünkü bu jetlerin maliyeti, aldığın versiyona, eklenen özelliklere ve satın alma anlaşmasının detaylarına göre ciddi şekilde değişiyor. Deneyimlerime göre, bu sadece uçağın kendisiyle biten bir hikaye değil. Bir uçağın maliyetini hesaplarken, onunla birlikte gelen tüm ekosistemi düşünmek lazım.

Uçağın Kendisi: Ne Kadar Peşin Ödüyoruz?

F-35 programı, üç ana varyantı kapsıyor: F-35A (konvansiyonel iniş kalkış), F-35B (dikey iniş kalkış) ve F-35C (uçak gemileri için). Bu varyantların maliyetleri farklı. En uygun versiyon olan F-35A'nın birim fiyatı, son anlaşmalarla birlikte 80-90 milyon dolar civarına indiği belirtiliyor. Ancak bu, en son üretim partileri için geçerli. İlk üretilenlerin maliyeti daha yüksekti.

Daha gelişmiş F-35B ve F-35C modelleri ise, özellikle dikey iniş kalkış kabiliyeti veya güçlendirilmiş yapısı nedeniyle daha pahalı. Bunların fiyatları 100 milyon doların üzerine rahatlıkla çıkabiliyor. Bir ülkenin kaç tane ve hangi varyanttan alacağına bağlı olarak toplam maliyet katlanarak artar.

Sadece Uçak Değil: Yaşam Döngüsü Maliyeti

Burada asıl vurucu nokta, uçağın ilk alım fiyatından çok daha fazlasını ifade eden yaşam döngüsü maliyeti. Bir F-35, sahada uçmaya hazır hale gelene kadar ve sonraki 30-40 yıl boyunca sana inanılmaz bir maliyet çıkarır. Bu maliyet şunları içeriyor:

• Bakım ve Onarım: F-35, karmaşık bir teknolojiye sahip. Her uçuş sonrası rutin bakımlar, parça değişimleri, yazılım güncellemeleri derken ciddi bir bakım filosu ve personeli gerekiyor. Bu, satın alma maliyetinin birkaç katına ulaşabilir.
• Yedek Parçalar: Her uçak gibi F-35'in de sürekli yedek parçaya ihtiyacı var. Bu parçaların üretimi, tedariği ve stoklanması da büyük bir gider kalemi. Özellikle kritik ve nadir bulunan parçalar maliyeti artırıyor.
• Eğitim: Pilotların, teknisyenlerin ve bakım personelinin eğitimi için özel programlar ve tesisler gerekiyor. Bu da tek seferlik bir harcama değil, sürekli devam eden bir yatırım.
• Yazılım ve Savaş Sistemi Entegrasyonu: F-35, sadece bir uçak değil, aynı zamanda gelişmiş bir savaş sistemi. Diğer unsurlarla (radar, uydu, diğer uçaklar) entegrasyonu için sürekli yazılım güncellemeleri ve geliştirme çalışmaları yapılıyor. Bunların da maliyeti fatura ediyor.
• Lojistik ve Destek: Uçakların dünyanın farklı bölgelerinde görev yapabilmesi için kapsamlı bir lojistik ağ ve yer destek sistemleri kurulması gerekiyor. Bu da operasyonel maliyetleri yükseltiyor.

Yani, deneyimlerime göre, bir F-35'in tek bir uçağının toplam yaşam döngüsü maliyeti, satın alma fiyatının 3-5 katına hatta bazen daha fazlasına ulaşabilir. Bu da, bir ülkenin hava gücüne yapacağı yatırımın büyüklüğünü çok daha net ortaya koyuyor.

Türkiye ve F-35 Programı: Neler Oldu?

Türkiye'nin de F-35 programına katılımı ve sonrasında yaşananlar, maliyet konusunu daha da ilginç hale getiriyor. Türkiye, F-35'lerin üretiminde önemli bir rol üstlenmişti. Hem bazı kritik parçaların (gövde, iniş takımları gibi) üretimi Türkiye'de yapılıyordu hem de F-35A varyantından satın alma anlaşması vardı.

Ancak, Rusya'dan S-400 füze savunma sistemi alımı nedeniyle ABD, Türkiye'nin F-35 programından çıkarıldığını duyurdu. Bu durumun Türkiye için hem üretici olarak kaybettiği gelirler hem de kendi hava kuvvetlerini modernleştirme planları açısından önemli sonuçları oldu. Türkiye'nin birincil ihtiyacı olan ileri teknoloji savaş uçağı ihtiyacının başka yollarla karşılanması gerekiyordu.

Sen Ne Yapmalısın?

Eğer savunma sanayii veya stratejik yatırımlar gibi konularla ilgileniyorsan, şunu aklında tutmalısın: F-35 gibi büyük projelerin maliyetleri sadece kağıt üzerindeki rakamlardan ibaret değil. Bu tür projelerin uzun vadeli etkilerini, operasyonel giderlerini ve stratejik sonuçlarını da hesaba katmak gerekiyor. Bir ülkenin savunma bütçesi, sadece uçak almakla değil, bu uçakları sürekli çalışır durumda tutmak, mürettebatını eğitmek ve gerekli teknolojik altyapıyı sağlamakla da doğru orantılıdır. Bu nedenle, herhangi bir büyük savunma projesini değerlendirirken, sadece "kaç para?" sorusuna değil, "bu paranın karşılığında ne elde edeceğiz ve bu ne kadar süreyle sürdürülebilir olacak?" sorularına da odaklanmak çok önemli.