Maliki mezhebinin kuralları nelerdir?
## Maliki Mezhebi: Temel İlkeler ve Uygulamalar
Maliki mezhebinin kurallarını anlamak, İslam hukuku (fıkıh) dünyasına yapacağın bir yolculuğun başlangıcı olabilir. Deneyimlerime göre, bu mezhep özellikle Kuzey Afrika ve bazı Arap yarımadası bölgelerinde yaygın olup, kendine has bazı önemli özellikleri barındırır. Gelin, bu mezhebin temel dayanaklarına ve pratikte nasıl karşılık bulduğuna yakından bakalım.
### Kur'an ve Sünnet'in Yanında Medine Halkının Ameli
Maliki mezhebinin en belirgin özelliklerinden biri, Kur'an ve Sünnet'in yanında Medine halkının amelini (yani Peygamber Efendimizin vefatından sonraki ilk nesillerin uygulamalarını) önemli bir delil olarak kabul etmesidir. Bu, diğer mezheplerden ayrılan temel bir noktadır. İmam Malik, "Ben Medinelilerin ameli ile Allah'ın Kitabı'ndan sonra dinime delil getiririm" demiştir.
Peki, bu ne anlama geliyor? Şöyle düşün; Peygamber Efendimiz'in devri sona erdikten sonra, Medine şehri adeta İslam toplumunun merkezi konumundaydı. Sahabe ve Tabiîn nesli burada yaşadı, dini pratiklerini sürdürdü. İmam Malik, onların yaşam biçimlerinin, Peygamberimizin sünnetine en yakın ve en doğru şekilde uyan birincil kaynak olduğunu düşünüyordu. Bu yüzden, bir konuda Kur'an ve Sünnet'te net bir hüküm bulamadığında, Medine'de o dönemin Müslümanlarının genel uygulamasına bakardı.
Örnek vermek gerekirse, namazda ellerin bağlanması konusunda farklı görüşler olsa da, Maliki mezhebinde elleri göğüs altında bağlamak yerine, özellikle hanefilerden farklı olarak, sadece bir elin diğerinin üzerine konulması veya yanlarda bırakılması gibi uygulamalar görülebilir. Ancak bu konuda farklılıklar da bulunur. Daha belirgin bir örnek, abdestin tertibi ve bazı uzuvların yıkanmasındaki inceliklerdir. Maliki mezhebinde gusül abdesti gibi, abdestin de bazı uzuvlarını üçer kez yıkamak sünnettir.
Pratik Öneri: Eğer Maliki mezhebini takip ediyorsan veya bu mezhepten birine uyuyorsan, özellikle namaz gibi temel ibadetlerde, dini liderlerine veya mezhep büyüklerinin eserlerine başvurarak o konudaki Medine pratiğini öğrenmeye çalışmak faydalı olacaktır. Bu, mezhebin ruhunu daha iyi anlamanı sağlar.### İstihsan ve Maslahat
Maliki mezhebinin fıkıh metodolojisinde iki önemli kavram daha vardır: İstihsan ve Maslahat.
* İstihsan: Bir meselede açık bir nas (ayet veya hadis) bulunmadığında, bazı durumlarda fıkıh bilginlerinin, kendileri için daha uygun veya daha kolay gelen bir görüşü tercih etmeleridir. Bu, şer'i bir gerekçeye dayanır ve keyfi bir tercih değildir. Deneyimlerime göre, bu, hayatın akışına ve insanların durumuna göre dini hükümleri daha yaşanabilir hale getirmeyi amaçlar.
* Maslahat: Toplumun genel yararını ve faydasını gözeten prensiplerdir. Bu, insanların din, can, akıl, nesil ve mal gibi temel değerlerini korumaya yönelik hükümlerin çıkarılmasını ifade eder. Örneğin, devletin belirli bir konuda düzenleme yapması, halkın genel menfaatine olduğu sürece maslahat gereği kabul edilebilir.
Bu iki ilke, Maliki mezhebinin güncel sorunlara çözüm bulma ve değişen şartlara uyum sağlama kapasitesini artırır. Örneğin, günümüzdeki modern finansal işlemlerin bazı yönleri, maslahat prensibi çerçevesinde değerlendirilerek Maliki fıkhına uygun hale getirilebilir.
Pratik Öneri: Eğer karşılaştığın dini bir konuda kesin bir nas bulamıyorsan ve durum toplumsal bir faydayı veya bir kolaylığı içeriyorsa, Maliki mezhebinin bu ilkeleri çerçevesinde düşünmek ve bu yönde fetvalar aramak sana ışık tutabilir. Ancak bu konuda uzmanlara danışmak en doğrusudur.### İbadetlerde ve Muamelatta Belirgin Uygulamalar
Maliki mezhebinin ibadet ve muamelat alanındaki bazı belirgin uygulamalarına da değinelim:
* Namaz: Daha önce de bahsettiğim gibi, ellerin bağlanma şekli mezhepler arasında farklılık gösterir. Maliki mezhebinde, namaz kılan kişinin ellerini yanında serbest bırakması veya göğüs altına değil, daha aşağıda bağlaması yönünde görüşler bulunur. Sabah namazında tekbir alırken elleri kaldırmak da yaygın bir uygulamadır.
* Oruç: Orucu bozmayan durumlar konusunda diğer mezheplerden farklılaşan bazı incelikler bulunur. Örneğin, Maliki mezhebinde, dil ile dudak arasından veya gözlerden süzülen yaşın yutulması orucu bozmazken, burun boşluğundan boğaza inen suyun yutulması bozabilir. Bu tür ayrıntılar, orucun ruhuna uygunluğu ve zorluğu dikkate alınarak belirlenmiştir.
* Ticaret ve Muamelat: Maliki mezhebi, faiz (riba) konusunda titizdir ve faizli işlemlerden kaçınmayı kesinlikle emreder. Ancak, "beyu'l-acel" yani vadeli satış gibi akitlerde belirli şartlar altında daha esnek olabilmektedir. Ayrıca, gayrimenkul kiralamada (icâr) belirli bir süre için fiyatın sabit olması ve sonrasında piyasa koşullarına göre yeniden belirlenmesi gibi uygulamaları da bulunur.
Pratik Öneri: Eğer bu mezhebe mensupsan veya ona uyuyorsan, özellikle alışveriş yaparken, ticaretle uğraşırken veya miras gibi konularda Maliki fıkhının belirlediği kurallara dikkat etmen önemlidir. Şüpheli durumlarda veya karmaşık konularda, mezhebinin fıkıh kaynaklarına veya bu konuda bilgili hocalara danışmaktan çekinme. Bu, hem ibadetlerini doğru yapmanı hem de hukuki işlemlerinde yanlış yapmanı engeller.