Ek fiilin düşmesi Ünlü düşmesi midir?

Ek Fiilin Düşmesi Ünlü Düşmesi midir? İşte Bilmen Gerekenler

Türkçede dil bilgisi kurallarını öğrenirken bazen birbirine çok benzeyen veya karıştırılabilen kavramlar oluyor. Ek fiilin düşmesi de bunlardan biri. Gelin bu konuyu netleştirelim.

Ek Fiilin Düşmesi Nedir?

Ek fiil, Türkçede genellikle isim soylu kelimelere veya fiilimsilere gelerek yüklem oluşturur. Şimdiki zaman, geniş zaman ve emir kipinde ek fiil olan "-dır, -dir, -dur, -dür" ve "-im, -sin, -iz, -siniz, -ler, -lar" ekleri, özellikle konuşma dilinde ve bazı yazılı metinlerde düşer. Bu duruma ek fiilin düşmesi diyoruz.

Örneğin:

• Ben öğretmenim. (Burada "-im" ek fiili düşmüştür, aslında "Ben öğretmen idim" gibi düşünülür ama şimdiki zamanda "-dir" eki düşer.)
• Onlar mutlu. (Aslında "Onlar mutludur" demektir. "-dur" eki düşmüş.)
• Sen iyisin. (Burada "-sin" eki düşmemiştir ama şimdiki zamanda "Sen iyidirsin" gibi düşünebilirsin.)
• Çocuklar uyuyor. (Burada "-ler" çoğul eki değil, "-dir" ek fiili düşmüştür. "Çocuklar uyuyordur" yani uykuda oldukları kesindir.)

Deneyimlerime göre, en çok karşılaşılan durumlar şunlardır:

• Şimdiki zaman ek fiili "-yor" ile "-dur/dir" eklerinin birleşmesiyle oluşan "-uyordur" gibi kullanımlar, konuşma dilinde "-yor" olarak kalır. "Çocuklar uyuyor."
• Geniş zaman ek fiili "-r" ile "-dur/dir" eklerinin birleşmesiyle oluşan "-ar/er" çekimlerinde düşmeler görülebilir. "Gelir" yerine bazen sadece "gelir" kullanılır, burada "-dir" düşmüş sayılmaz. Ama "Ben öğrenciyim." örneğinde "-im" düşerken, "Sen öğrencidirsin." denmez, "Sen öğrencisin." kullanılır ve buradaki "-dir" düşmüştür.

Peki, Bu Ünlü Düşmesi midir?

Hayır, ek fiilin düşmesi doğrudan ünlü düşmesi değildir. Ünlü düşmesi, kelime kökeninde veya eklerin birleşimi sırasında bir sesli harfin kendiliğinden düşmesidir. Ek fiilin düşmesi ise belirli çekimlerde, özellikle "-dur, -dir, -dur, -dür" ve "-im, -sin, -iz, -siniz, -ler, -lar" eklerinin zamanla, kullanım kolaylığı veya ses akışının gereğiyle düşmesidir.

Ünlü düşmesine bir örnek verelim:

• Oğul ->Oğlu (İkinci hecedeki "u" düşer)
• Karın ->Karnı (İkinci hecedeki "ı" düşer)

Gördüğün gibi bu bir ses olayının kendisi. Ek fiilin düşmesinde ise düşen ek, kelimenin anlamını doğrudan değiştirmez veya kelimeyi bambaşka bir şeye dönüştürmez. Daha çok bir vurgu veya kesinlik bildiren ekin düşmesi söz konusudur.

Dikkat etmen gereken nokta şu: Bazen ek fiilin düştüğü kelimeye bir ek geldiğinde, bu eklerle kaynaşma olabilir. Mesela "kardeşim" kelimesinde "-im" ek fiili düşmüştür. Eğer "Kardeşimler" dersek, burada düşen "-dir" değil, zaten "-ler" çoğul ekidir. Ancak "Ben bu işim" yerine "Ben bu işim" dersek, burada "-im" düşmüştür. Bu biraz kafa karıştırıcı olabilir ama temelinde düşen, ek fiildir.

Ne Zaman Düşer? Hangi Durumlar Yaygın?

Deneyimlerime göre, ek fiilin düşmesi en sık şunlarda görülür:

• Belirtisiz isim tamlamalarında: "Ali babam." (Aslında "Ali babamdır.")
• Sıfatlarla yüklem oluştururken: "hava güzel." (Aslında "hava güzeldir.")
• Zamirlerle yüklem oluştururken: "Ben mutlu." (Aslında "Ben mutluyum" veya "Ben mutludurumdayım" gibi düşünülebilir. Şimdiki zamanda "-im" düştüğü gibi, geniş zamanda "-dur" da düşer. "Ben mutludur.")
• "Yor" ekinden sonra: "Çocuklar oynuyor." (Aslında "Çocuklar oynuyordur." Yani oynadıkları kesindir.)

Pratik bir ipucu: Eğer bir cümlede "-dur, -dir, -dur, -dür" ekini getirerek cümlenin anlamını bozmadığını görüyorsan, orada ek fiil düşmüştür.

Türkçede Ek Fiilin Düşmesi Neden Önemli?

Ek fiilin düşmesi, Türkçeyi daha akıcı ve doğal hale getirir. Düşen eklerin yerine tekrar tekrar getirilmesi hem kulağa hoş gelmez hem de gereksiz tekrara yol açar. Dilin evrimleşmesinde bu tür düşmeler olağan ve kaçınılmazdır.

Öğrenci olarak bu konuyu anlamak, özellikle paragraf tamamlama veya cümle oluşturma gibi sorularda sana avantaj sağlar. Örneğin, bir seçenekte "Bugün hava çok güzeldirdi." gibi bir ifade görürsen, bunun doğru olmadığını anlayabilirsin. Çünkü "güzel" kelimesi sıfat olarak yüklem olduğunda "-dir" eki düşer, yani "Bugün hava çok güzel." şeklinde olmalıdır.

Ek fiilin düşmesi, aynı zamanda bir cümlenin yükleminin ne olduğunu daha net anlamana da yardımcı olur. Bir kelimenin yalın halde yüklem olup olmadığını anlamak için bu kuralları bilmek şart.