Fenike alfabesinden hangi alfabeler türemiştir?
Fenike Alfabesinden Doğanlar: Yazının Geniş Ailesi
Fenike alfabesi, hepimizin bildiği gibi yazının temel taşlarından biri. Ancak onun bu kadar "temel" olmasının sebebi, sadece kendi başına bir sistem olması değil, aynı zamanda bir domino etkisi yaratarak sayısız başka alfabenin ortaya çıkmasına vesile olması. Deneyimlerime göre, bu hikaye gerçekten büyüleyici.
- Yunancaya Geçiş: Vokallerin Doğuşu
Fenike alfabesi, esasen bir sessiz harf (consonant) alfabesiydi. Yani harflerin büyük çoğunluğu sadece ünsüz sesleri temsil ediyordu. Bu durum, özellikle dillerinde sesli harflerin (vowels) önemli bir yer tuttuğu milletler için bir uyum sorunu yaratıyordu.
İşte tam burada Yunanlılar devreye giriyor. M.Ö.
- yüzyıl civarında Fenikeli tüccarlar aracılığıyla bu alfabeyi alan Yunanlar, kendi dillerinin ihtiyacına göre bazı Fenike harflerini sesli harflere dönüştürdüler. Örneğin, Fenike'deki "aleph" (boğa başı) harfi, Yunan alfabesinde "alfa" (α) haline geldi ve bir sesli harf oldu. Benzer şekilde "he" harfi "epsilon" (ε), "yodh" harfi ise "iota" (ι) oldu. Bu adaptasyon, Batı yazı sistemlerinin gelişiminde devrim niteliğindeydi çünkü ilk kez bir alfabe hem sessiz hem de sesli harfleri net bir şekilde temsil edebiliyordu.
Yunancadan türeyen alfabeler arasında en önemlileri şunlardır:
* Latin Alfabesi: Roma İmparatorluğu'nun yayılmasıyla Avrupa'ya yayılan ve günümüzde en yaygın kullanılan alfabe budur. İngilizce, Türkçe, Fransızca, İspanyolca gibi dillerin hepsi Latin alfabesini kullanır. Fenike'den Yunancaya, oradan da Etrüskler ve nihayet Romalılara uzanan bir yolculuk bu.
* Kiril Alfabesi: Başta Rusça olmak üzere Slav dillerinin büyük çoğunluğu Kiril alfabesini kullanır. Bu alfabe, Yunancanın Bizans İmparatorluğu'ndaki kullanımından ve daha sonra Ortodoks Hristiyanlığın yayılmasından etkilenerek gelişmiştir.
- Aramice ve Uzak Doğu'ya Etkisi
Fenike alfabesi sadece Yunanistan'a özgü bir etki yaratmadı. Mezopotamya ve çevresinde geniş bir alana yayılan Aramice'nin alfabesi de Fenike kökenlidir. M.Ö.
- yüzyıldan itibaren yaygınlaşmaya başlayan Aramice, Fenike alfabesinden türemiştir.
Aramice alfabesinin önemi, onun daha da geniş bir coğrafyaya yayılabilmesidir. Aslında birçok Orta Doğu ve Asya alfabesi, doğrudan veya dolaylı olarak Aramice üzerinden Fenike'ye bağlanır.
* İbrani Alfabesi: Günümüzde kullanılan modern İbrani alfabesi, aslında eski İbrani alfabesinin Aramice'nin etkisiyle değişmiş bir formudur. Fenike'den çıkan bir kol, Aramice'nin de etkisiyle bugünkü halini almıştır.
* Süryani Alfabesi: Hristiyanlığın yayılmasıyla önemli hale gelen Süryani alfabesi de Aramice'nin bir lehçesinden türemiştir.
* Hint ve Orta Asya Alfabeleri: Budizmin yayılmasıyla birlikte Hindistan ve Orta Asya'ya ulaşan yazılı kültürün birçok kolu, kökenini Aramice'ye ve dolayısıyla Fenike'ye borçludur. Brahmi alfabesi, Prakrit ve Sanskrit gibi dillerin yazımında kullanılan bu köken, Asya yazı sistemlerinin de şekillenmesinde büyük rol oynamıştır. Hatta bazı araştırmacılar, Çin karakterlerinin bile eninde sonunda daha uzak geçmişte Fenike gibi uzak coğrafyalardan gelen bazı sembolik etkileşimlerden nasibini almış olabileceğini öne sürer, ancak bu en dolaylı ve tartışmalı bağlantıdır.
- Günlük Hayatta Fenike Mirası
Bugün etrafına bir bak. Cep telefonundan kitaba, tabelalardan banka tabelalarına kadar her yerde Latin harflerini görüyorsun. Bu harflerin kökenine indiğinde, yaklaşık 3000 yıl önce Akdeniz'in kıyılarında dolaşan Fenikeli denizcilerin, tüccarların kullandığı o basit, anlaşılır alfabeye ulaşıyorsun. Kendi dilini konuşan, dertlerini anlatan insanlar için yazıyı bir araç haline getiren bu kadim halk, aslında senin hayatının bir parçası olmuş durumda.
Peki, bu bilgiyi nasıl kullanabilirsin? Yazının kökenlerine inmek, farklı dillere ve kültürlere olan bakış açını değiştirebilir. Bir yabancı kelimeyi öğrenirken, harflerin nasıl telaffuz edildiğini ve o harflerin nereden geldiğini düşünmek, dil öğrenme sürecini daha zengin hale getirebilir. Ayrıca, kendi dilimizdeki harflerin sesli harflerle nasıl zenginleştiğini görmek, medeniyetlerin birbirini nasıl etkilediğini anlamak açısından harika bir örnek. Bir sonraki sefer bir kitap okuduğunda veya bir yazı yazdığında, parmaklarının ucundaki bu mirası bir düşün derim.