Epirojenez sonucu hangi olaylar meydana gelir?
Epirojenez Sonucu Meydana Gelen Olaylar
Epirojenez, kıtaların veya okyanus tabanlarının düşey yönde, geniş alanlar halinde alçalması veya yükselmesi demektir. Bu süreç, depremler veya volkanik patlamalar gibi ani olaylardan farklı olarak, milyonlarca yıl sürebilen çok yavaş bir tektonik harekettir. Deneyimlerime göre, bu yavaş ama etkili değişimlerin sonuçları yeryüzünde oldukça belirgin izler bırakır.
Kıta Yükselmesi ve Sonuçları
Kıtaların yükselmesi, yani epirojenik regresyon, denizin karalardan geri çekilmesine neden olur. Bu durum, zamanla deniz seviyesinin düşmesi ve daha önce sular altında kalmış olan kara alanlarının açığa çıkması şeklinde kendini gösterir.
* Karaların Genişlemesi: Deniz seviyesinin alçalmasıyla birlikte, kıyı şeritleri genişler. Bu, yeni yerleşim alanları oluşturabilir veya tarım için daha fazla alan sağlayabilir. Örneğin, bazı bölgelerde, geçmişte sular altında kalmış ancak şimdi yükselme nedeniyle karaya bağlanmış geniş düzlükler görmek mümkündür.
* Akarsu Sistemlerinin Derinleşmesi: Yükselen kıtalarda akarsular, yeni denge profillerini bulmak için daha fazla aşındırma yaparlar. Bu, akarsu vadilerinin derinleşmesine ve daha belirgin hale gelmesine yol açar. Bazı büyük kanyonlar, epirojenik hareketlerin zamanla tetiklediği aşındırma süreçlerinin bir sonucudur.
* Erozyonun Artması: Açığa çıkan yeni kara alanları, rüzgar ve su erozyonuna daha açık hale gelir. Bu da yeryüzü şekillerinin sürekli olarak değişmesine katkıda bulunur.
Kıta Alçalması ve Sonuçları
Kıtaların alçalması, yani epirojenik transgresyon, denizin karalar üzerine doğru ilerlemesine neden olur. Bu, deniz seviyesinin yükselmesi ve karaların sular altında kalması anlamına gelir.
* Deniz Seviyesinin Yükselmesi ve Kıyı Bölgelerinin Sular Altında Kalması: En belirgin sonuç budur. Kıyı ovaları, deltalar ve alçak platolar sular altında kalabilir. Bu, geçmişte yaşam alanları veya tarım alanları olan bölgelerin tamamen değişmesine neden olabilir. Örneğin, büyük deltaların zamanla sular altında kalıp yeni denizel ortamlara dönüşmesi mümkündür.
* Petrol ve Doğalgaz Yataklarının Oluşumu: Denizel ortamlarda biriken organik maddeler, zamanla epirojenik alçalma ile derinlere gömülerek yüksek basınç ve sıcaklık altında petrol ve doğalgaza dönüşebilir. Bu nedenle, petrol ve doğalgaz rezervlerinin büyük bir kısmı, geçmişte epirojenik alçalmaya uğramış olan denizel havzalarda bulunur. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) verilerine göre, karaların %25'inden fazlası deniz seviyesinden 10 metrenin altındadır ve bu alanlar epirojenik alçalmaya en açık bölgelerdir.
* Fiyortların Oluşumu: Buzul çağlarında buzulların karaları aşındırmasıyla oluşan derin vadiler, epirojenik alçalma ile deniz seviyesinin yükselmesi sonucu sular altında kalarak fiyortları oluşturur. Norveç'in ve Yeni Zelanda'nın fiyortları bunun güzel örnekleridir.
Faylanma ve Orojenezle İlişkisi
Epirojenez, doğrudan büyük dağ oluşumu (orojenez) ile sonuçlanmasa da, kıtaların yükselip alçalması sırasında faylanmalar meydana gelebilir. Bu faylar, geniş alanları parçalayabilir ve yer kabuğunda daha küçük çaplı yükselme ve alçalmalara neden olabilir. Bu nedenle, epirojenik hareketleri incelerken, yerel faylanmaları ve bu fayların hareket yönlerini göz önünde bulundurmak önemlidir. Örneğin, büyük bir yükselme veya alçalma sırasında, tektonik plakaların kenarlarında yeni fay hatları oluşabilir veya mevcut faylar yeniden aktif hale gelebilir.
Epirojenezin etkilerini daha iyi anlamak için, bulunduğunuz bölgenin jeolojik geçmişine bakmak faydalı olabilir. Eski kıyı çizgilerini gösteren fosiller veya denizel tortullar, o bölgede geçmişte bir epirojenik hareketin yaşandığının göstergesi olabilir.