Tam rekabet piyasası nedir ve özellikleri?
Tam Rekabet Piyasası: İdeal Dünya Mı, Gerçeklik Mi?
Tam rekabet piyasası dediğimizde, ekonomi kitaplarında karşımıza çıkan o kusursuz tabloyu düşün. Aslında bu, piyasaların ulaşması en zor olan ama teorik olarak en verimli sayılan bir model. Gelin, bu "ideal dünya"nın ne olduğunu ve bizlere ne gibi etkileri olduğunu, deneyimlerime göre biraz didikleyelim.
- Sayısız Alıcı ve Satıcı: Herkesin Bir Yeri Var
Tam rekabet piyasasının en temel taşı, çok sayıda alıcı ve satıcının olmasıdır. Burada kimse tek başına piyasa gücüne sahip değildir. Yani, tek bir firma üretimini durdursa veya piyasadan çekilse, bu durum genel fiyatları etkilemez. Ya da tek bir büyük alıcı, fiyatı aşağı çekme gücüne sahip değildir. Düşünün ki, bir manavda 100 farklı tezgah var ve hepsi aynı domatesi satıyor. Siz herhangi birinden domates aldığınızda, o satıcının tüm stoğunu tüketmiş olmazsınız. Benzer şekilde, o satıcı da sizin tüm domates talebinizi karşılamaya odaklanmış küçük bir oyuncudur.
Somut bir örnek: Tarımsal ürün piyasaları, tam rekabete en yakın örneklerden biridir. Örneğin, buğday piyasasında dünya çapında binlerce çiftçi buğday üretir ve yine binlerce un fabrikası veya tüketici buğdayı satın alır. Bir çiftçinin ürettiği buğday miktarı, küresel buğday fiyatını etkilemeyecek kadar küçüktür. Bu da bize, tam rekabette firmaların fiyat alıcı (price taker) olduğunu gösterir. Yani fiyatı kendileri belirleyemezler, piyasadaki genel arz ve talebe göre oluşan fiyata uymak zorundadırlar.
- Homojen Ürünler: Hepsi Birbirinin Aynısı
Bu piyasa türünde satılan tüm ürünler, birbirinin tamamen aynısıdır. Yani, alıcılar için bir satıcının ürünü ile diğer satıcının ürünü arasında hiçbir fark yoktur. Domates dediğimizde, bir manavdaki ile diğerindeki aynı kalitede, aynı boyutta ve aynı özelliktedir. Bu homojenlik, alıcıların fiyat temelinde seçim yapmasını sağlar. Eğer bir satıcı, piyasa fiyatının biraz üzerinde bir fiyat talep ederse, alıcılar kolayca başka bir satıcıdan aynı ürünü daha ucuza alabilirler.
Deneyimlerime göre bu, tüketiciler için harikadır. Çünkü fiyatları aşağı çekmek için bir baskı oluşturur. Firmalar, verimliliklerini artırmak ve maliyetlerini düşürmek için sürekli çaba göstermek zorunda kalırlar, aksi takdirde piyasadan silinirler. Örneğin, akıllı telefon piyasası tam rekabetten oldukça uzaktır çünkü markalar arasında ürün farklılaştırması (tasarım, özellik, marka imajı) çok belirgindir. Ama bir bakkaldaki çakmaklar, nispeten daha homojen ürünlere örnektir.
- Tam Bilgi: Kimse Kimseyi Kandıramaz
Tam rekabet piyasasının bir diğer önemli özelliği, tüm piyasa katılımcılarının tam bilgiye sahip olmasıdır. Yani alıcılar, hangi satıcının ne kadar ürün sattığını, fiyatları, ürünlerin kalitesini ve üretim maliyetlerini bilirler. Satıcılar da alıcıların kim olduğunu ve ne kadar talep ettiklerini bilirler. Bu bilgi şeffaflığı, alıcıların en iyi teklifi bulmasını ve satıcıların da rekabetçi kalmasını sağlar.
Pratik bir ipucu: İnternet çağında bilgiye erişimimiz oldukça kolaylaştı. Bir ürün satın almadan önce farklı sitelerdeki fiyatları karşılaştırmak, yorumları okumak bu tam bilgi ilkesinin günümüzdeki yansımalarıdır. Ancak tam rekabette bu bilgi anlık ve kusursuzdur. Üretim teknolojileri, girdilerin fiyatları gibi konularda da tüm firmaların aynı bilgiye sahip olduğunu varsayarız. Bu, firmaların aşırı kar elde etmesini engeller.
- Giriş ve Çıkışta Engeller Yok: Kapılar Her Zaman Açıktır
Tam rekabet piyasasının olmazsa olmazı, piyasaya girişte ve piyasadan çıkışta hiçbir engel olmamasıdır. Yani, yeni firmalar kolayca piyasaya girebilir ve mevcut firmalar da diledikleri zaman piyasadan çekilebilirler. Bu durum, piyasayı sürekli olarak dinamik tutar. Eğer piyasada kısa dönemde anormal karlar varsa, bu durum yeni firmaların dikkatini çeker ve onlar da piyasaya girerek arzı artırır, fiyatları aşağı çeker. Tam tersi, zarar eden firmalar da hızlıca piyasadan çekilerek arzı azaltır ve fiyatları dengelemeye yardımcı olur.
Örnek verecek olursam: Bir mahalledeki lokantalar arasında, yeni bir lokantanın açılmasının önünde çok büyük yasal veya finansal engeller olmadığını düşünün. Eğer o mahallede lokanta işi çok karlıysa, kısa sürede birkaç yeni lokanta daha açılabilir. Ancak ilk lokantalar zarar etmeye başlarsa, bazıları kapanıp gider ve bu da kalan lokantaların işini biraz daha kolaylaştırabilir. Bu serbest giriş-çıkış, uzun dönemde firmaların normal kar elde etmesini sağlar, yani sadece maliyetlerini karşılayacak kadar bir kar.
Son olarak sana bir öneri: Eğer bir sektörde faaliyet göstermeyi düşünüyorsan veya mevcut işini değerlendiriyorsan, bu dört temel özelliği göz önünde bulundur. Tam rekabet, teoride mükemmel bir model olsa da, gerçek dünyada bu dört şartın tamamını aynı anda sağlayan çok az piyasa vardır. Ancak bu modeli anlamak, mevcut piyasaların işleyişini ve verimliliğini analiz etmek için güçlü bir temel sunar.