Kaç çeşit mezhep vardır nelerdir?

Mezhepler Dünyası: Ne Var Ne Yok?

İslam coğrafyasında kaç tane mezhep var diye merak ediyorsan, doğru yerdesin. Bu konu karmaşık görünebilir ama aslında temelinde birkaç ana damardan besleniyor. Deneyimlerime göre, insanları en çok şaşırtan şeylerden biri, İslam mezheplerinin tahmin edilenden daha az temel ayrım noktasına sahip olmasıdır. Elbette zamanla ve coğrafi yayılımla daha nice kollar, budaklar oluşmuş ama ana hatlar belli.

Temel Ayrım Noktaları: Neden Bu Kadar Farklı Görüşler Var?

Mezheplerin ortaya çıkışındaki en temel ayrım, Hz. Muhammed'in (SAV) vefatından sonra kimin lider olacağı meselesiydi. Bu, siyasi bir konu gibi başlasa da zamanla itikadi (inançsal) ve fıkhi (hukuki) boyutlar kazandı.

İtikadi mezhepler daha çok Allah'ın sıfatları, kader, iman gibi konulara odaklanırken, fıkhi mezhepler günlük ibadetler, helal-haram sınırları gibi pratik konuları şekillendirir. Bu ayrımı anlamak, mezhepler arasındaki temel farkları kavramak için ilk adımdır.

En Bilinen İtikadi Mezhepler

İtikadi alanda en yaygın ve bilinen iki ana ekol vardır:

• Eş'arilik ve Mâtüridilik: Bunlar, Sünni İslam'ın temel akait (inanç esasları) mezhepleridir. Temelde büyük farklılıkları yoktur. Her ikisi de Kur'an ve Sünnet'e bağlı kalarak aklı da kullanarak dini metinleri yorumlar. Aralarındaki nüanslar daha çok teolojik detaylarda gizlidir. Örneğin, Allah'ın görülebilirliği, kaderin yaratılışı gibi konularda ufak tefek farklılıklar bulunabilir. Bu iki ekol, dünya Müslümanlarının %90'ından fazlasını temsil eder diyebiliriz.
• Mutezile: Bu mezhep, aklı ön plana çıkarır ve daha çok "Allah'ın adaletini" vurgular. Ancak siyasi ve toplumsal gelişmelerle birlikte etkisi azalmış, günümüzde çok dar bir takipçi kitlesi kalmıştır.
• Şia (Şiilik): Temel ayrım noktası, peygamberin vefatından sonra liderliğin (imametin) Hz. Ali ve soyundan gelenlere ait olduğu inancıdır. Şiilik içinde de birçok alt kol bulunur. On İki İmam Şiiliği en yaygın olanıdır. İran, Azerbaycan, Irak ve Lübnan gibi bölgelerde daha çok takipçisi bulunur.

Fıkhi Mezhepler: Günlük Hayatın Düzenleyicileri

Fıkhi mezhepler, ibadet şekilleri, muamelat (alışveriş, evlilik gibi konular) ve cezalar gibi pratik hukuk alanlarında farklı görüşler geliştirmiştir. Sünni İslam dünyasında en yaygın dört fıkhi mezhep şunlardır:

• Hanefilik: Osmanlı İmparatorluğu'nun resmi mezhebi olmasıyla da bilinen Hanefilik, Hz. Ebu Hanife tarafından kurulmuştur. Kıyas (benzetme yoluyla hüküm çıkarma) ve istihsan (daha iyi gördüğünü tercih etme) gibi yöntemlere ağırlık verir. Anadolu, Orta Asya ve Balkanlar gibi geniş bir coğrafyada yaygındır.
• Malikilik:İmam Malik'in kurduğu bu mezhep, Medine halkının ameline (uygulamalarına) ve Medine'deki sahabe yaşantısına önem verir. Hicaz, Kuzey Afrika ve Batı Afrika'da yaygındır.
• Şafiilik:İmam Şafii tarafından kurulan bu mezhep, hadislerin (peygamberin sözleri, fiilleri ve onayları) ve icmanın (alimlerin bir konuda ittifak etmesi) delil gücünü vurgular. Mısır, Doğu Afrika, Endonezya ve Malezya gibi bölgelerde takipçisi fazladır.
• Hanbelilik:İmam Ahmed bin Hanbel'in mezhebidir. Mezheplerin en muhafazakârı olarak bilinir. Hadislerin zahiri (harfi harfine) anlamını esas alır ve kıyasa daha az yer verir. Suudi Arabistan ve bazı Körfez ülkelerinde daha yaygındır.

Bildiğin gibi, Sünni fıkhi mezhepler birbirine yakındır ve bir mezhepten bir mezhebe geçiş yapmak caizdir. Hatta bir konuda bir mezhebin görüşünü, başka bir konuda diğer mezhebin görüşünü almak mümkündür. Bu esneklik, İslam'ın farklı coğrafya ve zamanlara uyum sağlamasında önemli bir rol oynamıştır.

Önerim Ne Olur?

Senin için en faydalısı, kendi mezhebini öğrenirken diğer mezheplerin de temel görüşlerini bilmeye çalışman. Bu, hem anlayışını derinleştirir hem de farklılıklar karşısında daha hoşgörülü olmanı sağlar. Günlük hayatında pratik bir ipucu olarak, anlamadığın bir konuda veya tereddüt ettiğin bir hususta, güvendiğin bir alime danışırken hangi mezhepten görüş istediğini belirtmen, sana daha net bir cevap almana yardımcı olabilir. Unutma, asıl amaç Allah'ın rızasını kazanmak ve O'nun istediği şekilde yaşamaktır. Mezhepler bu yolda farklı rehberlerdir, amaç değil.