Serbest ticaret Anlaşması nedir ne işe yarar?
Serbest Ticaret Anlaşması Nedir ve Ne İşe Yarar?
Serbest ticaret anlaşması (STA), adından da anlaşılacağı gibi, ülkelerin birbirleriyle yaptıkları ticaretteki engelleri kaldırmayı veya önemli ölçüde azaltmayı amaçlayan bir sözleşmedir. Amaç, ürün ve hizmetlerin daha kolay, daha hızlı ve daha ucuza sınırları aşmasını sağlamak. Bu, dünya ekonomisinin can damarlarından biri aslında.
Deneyimlerime göre, STA'ların en temel işlevi gümrük vergilerini düşürmek veya sıfırlamak. Bir ürün Türkiye'den Almanya'ya giderken normalde %5 gümrük vergisi ödüyorsa, STA sayesinde bu %0'a inebilir. Bu ne demek? Hem üretici için maliyet düşer, hem de tüketiciye ulaşan ürün daha uygun fiyata gelir. Mesela, Türkiye'nin Avrupa Birliği ile yaptığı Gümrük Birliği Anlaşması, sanayi ürünlerinde vergileri ortadan kaldırdı ve bu, Türkiye'nin AB'ye ihracatını ciddi şekilde artırdı. 2022 verilerine baktığımızda, Türkiye'nin AB'ye ihracatının büyük bir kısmı STA kapsamındaki ürünlerden oluşuyor.
Bir diğer önemli işlevi ise tarife dışı engelleri kaldırmak. Yani, sadece vergi değil, ürünlerin geçişini zorlaştıran bürokratik prosedürler, karmaşık standartlar, ithalat kotaları gibi konular da ele alınır. Bu, bir ürünün bir ülkeden diğerine giderken takıldığı 'bürokratik labirentleri' azaltır. Örneğin, bir ülkenin belirli bir güvenlik standardı varsa ve diğer ülke de bu standardı kabul ediyorsa, o ürün diğer ülkede tekrar test edilmek zorunda kalmaz. Bu da hem zaman kazandırır hem de maliyeti düşürür.
STA'ların Ekonomiye Etkileri
STA'lar, ülkelerin rekabet gücünü artırır. Senin ülkenin ürettiği ürünler, anlaşma yaptığın ülkenin ürünleriyle aynı şartlarda rekabet edebiliyorsa, daha geniş bir pazara açılırsın. Bu durum, üretimde verimliliği ve kaliteyi de beraberinde getirir. Üreticiler daha fazla sipariş almak için maliyetlerini düşürmeye, üretim süreçlerini iyileştirmeye yönelir. Bir düşün, senin yerel esnafın da Avrupa pazarına rahatça ürün satabilse ne güzel olurdu, değil mi? İşte STA'lar bunu mümkün kılar.
Ayrıca, yatırımları teşvik eder. Yabancı firmalar, senin ülkenin bir STA'ya taraf olmasından dolayı, ürünlerini o ülkeden üretip anlaşma yapılan diğer ülkelere daha ucuza satabileceğini görürse, senin ülkenize yatırım yapmaya daha istekli olurlar. Bu, istihdam yaratır, teknoloji transferini sağlar ve ekonomiyi büyütür. Örneğin, otomotiv sektöründe birçok global firma, Avrupa pazarına yakınlığı ve STA'lar sayesinde Türkiye'de üretim tesisleri kurmuş durumda.
Peki, bu senin için ne anlama geliyor? Eğer bir işletme sahibiysek, STA'lar sayesinde daha fazla ülkeye ürün satma şansın olur. Eğer tüketiciysek, ithal ürünlerin fiyatlarının daha uygun hale gelmesi ve çeşitliliğin artmasıyla daha çok seçenek elde edersin. Mesela, daha önce pahalıya aldığın bir elektronik aleti, STA sayesinde daha indirimli bulabilirsin.
Dikkat Edilmesi Gerekenler ve Fırsatlar
Ancak her şey toz pembe değil. STA'lar, yerel sanayiler için bazı zorlukları da beraberinde getirebilir. Özellikle, rekabet gücü düşük sektörler, anlaşma yaptığın ülkelerden gelen daha ucuz ürünlerle başa çıkmakta zorlanabilir. Bu durumda devletin yapması gereken, o sektörleri desteklemek ve rekabetçiliklerini artıracak politikalar uygulamaktır. Yoksa yerel üreticiler zarar görebilir.
Peki, sen ne yapabilirsin? Eğer bir üreticiysen, hangi ülkelerle STA anlaşmamız var bunu araştırmalısın. Hangi ürünlere avantaj sağlanıyor, hangi gümrük vergileri düşmüş, bunlara bakarak ihracat pazarlarını genişletebilirsin. Türkiye'nin hem Avrupa Birliği ile hem de çeşitli ülkelerle yaptığı STA'ların listesi Dış Ticaret Bakanlığı'nın web sitesinde bulunur. Oradan hangi ürünlerde ne avantajlar olduğunu görebilirsin.
Ayrıca, STA'lar genellikle "menşe kuralları" dediğimiz belirli bir maddeyi içerir. Bir ürünün hangi ülkede üretildiği veya o ülkede ne kadar katma değer sağlandığına dair bu kurallar, vergi avantajlarından yararlanmak için çok önemlidir. Ürünün senin ülkenizde yeterince işlenmiş olması gerekir ki STA avantajlarından faydalanabilesin. Bu konuda bir uzmana danışmak veya ilgili ticaret odalarının rehberliğinden yararlanmak işini çok kolaylaştırır.
Son olarak, STA'lar sadece ticaretin önündeki engelleri kaldırmakla kalmaz, aynı zamanda ülkeler arasında ekonomik ve siyasi ilişkileri de güçlendirir. Bu, daha istikrarlı bir küresel ekonomi anlamına gelir.