Türk Halk Müziği Çalgıları kaça ayrılır?
Türk Halk Müziği Çalgıları: Elimizdeki Ses Hazineleri
Türk Halk Müziği (THM) çalgıları denince aklına ne geliyor? Belki bir bağlama sesi, belki bir ney'in ruhuna dokunan tınısı... Ama bu zenginlik aslında çok daha geniş bir aileden besleniyor. Deneyimlerime göre, THM çalgılarını temel olarak telli, nefesli ve vurmalı çalgılar olmak üzere üç ana gruba ayırabiliriz. Elbette, bu gruplar içinde de kendi içinde alt dallar ve özgün yapıdaki enstrümanlar bulunur.
- Telli Çalgılar: Parmaklarımızın Dans Ettiği Teller
Telli çalgılar, Türk Halk Müziği'nin en geniş ve en bilinen grubunu oluşturuyor diyebilirim. Parmakların tellerdeki dansı, bu çalgılara hayat veriyor.
* Mızraplı Telli Çalgılar:
* Bağlama ailesi: En tanıdık yüzleri olan saz, cura, tambura gibi çalgılar bu kategoriye girer. Özellikle bağlama, üzerindeki 7, 8 veya 9 tel ile farklı akor ve ezgiler yaratmamıza olanak tanır. Genellikle 24, 26 veya 27 perdeye sahip olması, çalma tekniklerinde çeşitlilik sağlar. Mızrap ya da pena ile çalınırlar.
* Cümbüş: Genellikle 12 tel ile karşımıza çıkan, sesi davul derisi üzerine gerilmiş bir kasnak ile güçlendirilen, kendine özgü bir tınıya sahip bir çalgıdır.
* Tanbur: Uzun sapı ve daha küçük gövdesiyle dikkat çeken tanbur, özellikle divan edebiyatı ve klasik Türk müziğinde de kendine yer bulmuştur. Mızrapla çalınır.
* Yaylı Telli Çalgılar:
* Kemençe (Karadeniz Kemençesi): Üç telli yapısı ve özellikle Karadeniz yöresine özgü coşkulu ezgileriyle bilinir. Yayının tellere sürtünmesiyle ortaya çıkan o enerjik ses, dinleyeni anında havaya sokar. Boyuna asılarak çalınır.
* Kabak Kemane: Adından da anlaşılacağı gibi, gövdesi genellikle kabaktan yapılır. Üç telli olup, yay ile çalınır ve daha yumuşak, hüzünlü tınıları vardır.
* Menzur Telli Çalgılar (Tevrili Telli Çalgılar):
* Kopuz: Türk müziğinin atası sayılan çalgılardan biridir. Farklı formlarda karşımıza çıksa da, genelde mızrapla çalınan telli bir çalgıdır. Tarihi önemi oldukça büyüktür.
* Lavta: Genellikle daha çok sayıda tel taşıyan, armudi gövdesiyle bilinen bir çalgıdır. Hem mızrapla hem de pena ile çalınabilir.
- Nefesli Çalgılar: Rüzgarın Fısıldadığı Sesler
Nefesli çalgılar, havayı titreştirerek ses üreten, ruhu dinlendiren veya coşturan tınılarıyla öne çıkar.
* Kamışlı Nefesliler:
* Zurna: Genellikle çift kamışlı, sesi oldukça güçlü ve karakteristiktir. Özellikle düğünlerde, şenliklerde ve yöresel oyunlarda coşkuyu artırmak için kullanılır. Sesinin geniş bir alana yayılmasıyla bilinir.
* Mey: Zurnaya benzer bir yapıya sahip olsa da, genellikle daha yumuşak ve melodik bir tınıya sahiptir. Özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yoğun olarak kullanılır.
* Dilsiz Nefesliler:
* Ney: En kutsal ve mistik Türk müziği çalgılarından biridir. 7 veya 8 delikli, kamıştan yapılan bu çalgı, tasavvuf müziğinde ve THM'nin daha sakin parçalarında kullanılır. Üflemesi sabır ve ustalık gerektirir.
* Kaval: Genellikle tek bir kamışsız borudan oluşur. Ses rengi ney'e göre daha basit ama yine de oldukça etkileyicidir. Üfleme tekniği ile ses elde edilir.
* Balaban: Zurnaya benzeyen ancak daha geniş bir ağız kısmına sahip, çift kamışlı bir nefesli çalgıdır. Sesi daha yumuşak ve melodiktir.
- Vurmalı Çalgılar: Ritmin Kalp Atışları
Vurmalı çalgılar, ritmi veren, müziğe canlılık katan temel unsurlardır. Parmaklarınızın ya da ellerinizin vuruşuyla ses veren bu çalgılar, müziğin omurgasını oluşturur.
* Zilli Çalgılar:
* Def: Deri yüzeyine gerilmiş halka şeklinde bir çerçeveden oluşur. Kenarlarında ziller bulunur ve sallandıkça veya vuruldukça hem ritim hem de zil sesini aynı anda verir. Genellikle dini törenlerde ve bazı halk oyunlarında kullanılır.
* Bendir: Def'e benzer bir yapıya sahip olsa da, genellikle ön yüzünde gerili derinin üzerinde ses titreşimini artıran ve tok bir ses veren bir veya birkaç tel bulunur.
* Çıngıraklı ve Metal Çalgılar:
* Zil: El ile çalınan, birbirine vurularak veya tek başına sallanarak ses veren metal çalgılardır. Müziğe parlaklık ve vurgu katarlar.
* Kaşık: El ile çalınan, birbirine vurularak ritim tutulan ahşap çalgılardır. Özellikle bazı halk oyunlarında ve eğlenceli ezgilerde kullanılır.
* Derili Vurmalılar:
* Davul: Genellikle iki yüzü derili, büyük bir silindir şeklindedir. Çift taraflı olarak tokmak ve baget ile çalınır. Majör ritimlerin ve coşkunun kaynağıdır.
* Darbuka: Kum saati biçiminde, genellikle metal veya seramikten yapılan bir çalgıdır. Ellerle vurularak farklı ritim ve tonlar elde edilir. Hem solo performanslarda hem de eşlikte çok yaygındır.
Bu üç ana grup, Türk Halk Müziği'nin zengin ses dünyasını oluşturuyor. Bunların her birinin farklı yörelere, farklı amaçlara hizmet eden kendi içlerinde daha birçok çeşidi ve kendine özgü çalım teknikleri olduğunu unutmamak gerekir. Eğer bir enstrüman çalmaya niyetin varsa, hangi türün sana daha yakın geldiğini düşünerek bu güzel mirasa sen de katkıda bulunabilirsin. Örneğin, bağlama öğrenmekle başlamak genellikle daha erişilebilir bir yoldur. Ya da belki de bir kavalın ruhuna dokunan tınısı seni çağırıyordur. Seçim senin!