Isimden isim yapan ek ne demek?
İsimden İsim Yapan Ekler: Kelime Hazinene Katkı Sağlayan Gizli Kahramanlar
Dilimizde bazı ekler vardır ki, asıl kelimenin kök anlamını değiştirmeden, ona yeni bir anlam katıp bambaşka bir isim türetir. İşte bu ekler, isimden isim yapan eklerdir. Deneyimlerime göre, bu ekler kelime dağarcığımızı zenginleştirmenin en pratik yollarından biri. Sanki bir kelimeye farklı bir şapka giydiriyorsun ve o şapkayla bambaşka bir kimliğe bürünüyor.
- Meslek ve Sanat Belirten Ekler: Kim Olduğunu Anlatan Detaylar
Bu ekler, bir kişinin ne iş yaptığını, hangi mesleği icra ettiğini net bir şekilde ortaya koyar. Mesela, "simit" kelimesine "-çi" ekini getirdiğimizde simitçi olur. Ya da "gazete" kelimesine "-ci" eklediğimizde gazeteci elde ederiz. Bu eklerin kullanımı o kadar yaygın ki, günlük hayatımızın vazgeçilmez bir parçası. Düşünsene, "terzi" kelimesi "-lik" ekiyle terzilik mesleğini tanımlıyor. Ya da "doktor" kelimesi "-luk" ekiyle doktorluk gibi. Bu ekler, bir nevi meslek kimlik kartı gibidir.
* -ci / -cı / -çu / -çü: Bu ekler en sık karşılaştığımız eklerdendir. Simitçi, bakkalcı (bakkal), manavcı (manav), ayakkabıcı gibi.
* -lik / -lık / -lük: Meslek veya sanat anlamı katarlar. Öğretmenlik, çiftçilik, balıkçılık, yazarlık gibi.
* -baz: Özellikle "hokkabaz", "cambaz" gibi kelimelerde karşımıza çıkar ve bir sanatı icra eden kişiyi belirtir.
- Soyut Kavramları Somutlaştıran veya Durum Belirten Ekler: Bir Şeyin Nasıl Olduğunu Anlatanlar
Bu ekler, bir durumun, özelliğin veya bir kavramın adını oluşturmada çok etkilidir. "Çocuk" kelimesi "çocukluk" olduğunda, o dönemi, o durumu ifade eder. Ya da "genç" kelimesi "gençlik" olduğunda, o yaş grubunun genel halini anlatır. Bunlar, kelimelere bir nevi "hal" veya "durum" katıyor.
* -lik / -lık / -lük: Bu ekler hem meslek hem de soyut kavramlar için kullanılır. "Sakallık" (sakal konulan yer), "kızlık" (kız olma durumu), "erkeklik" (erkek olma durumu) gibi.
* -lik: Bir şeyin yapıldığı yer veya eşya anlamı da katabilir. "Kitaplık" (kitap konulan yer), "çamaşırlık" (çamaşır konulan yer).
* -lik: Bir şeyin yapıldığı malzeme veya bir tür anlamı da taşıyabilir. "Plastiklik" (plastikten yapılmış olma durumu), "demirilik" (demirden olma durumu).
- Bir Şeyin Yapıldığı Yer veya Eşyayı Belirten Ekler: Nerede Bulunduğumuzu veya Neyi Kullandığımızı Söyleyenler
Bu kategori biraz öncekiyle kesişse de, odak noktası daha çok mekan ve eşyadır. "Kütüphane" kelimesi, "kütük" (kitap) kelimesinden türemiştir ve kitapların bulunduğu yeri ifade eder. Ya da "pastane" kelimesi, "pasta"nın yapıldığı veya satıldığı yerdir. Bu ekler, mekanları ve nesneleri tanımlamada çok önemlidir.
* -hane / -hane: Genellikle bir yerin adı olarak kullanılır. Eczahane, pastahane, kahvehane gibi.
* -lik / -lık / -lük: Daha önce bahsettiğimiz gibi, eşya veya yer anlamı da katabilir. Bardaklık, kaşıklık, tencerecilik (tencere yapımı) gibi.
- Benzerlik ve Aitlik Bildiren Ekler: Bir Şeyin Kime veya Neye Benzediğini Anlatanlar
Bu ekler, bir kelimeye benzetme veya aitlik anlamı katarak yeni kelimeler oluşturur. "Deniz" kelimesine "-ci" eklediğimizde denizci olur. Yani denizle ilgili olan kişi. Ya da "taş" kelimesine "-lık" eklediğimizde taşlık olur, yani taşların olduğu yer.
* -ci / -cı / -çu / -çü: Genellikle bir işle uğraşan veya bir yere ait olan kişileri belirtir. Sütçü, kömürcü, arıcı gibi.
* -lik / -lık / -lük: Bir şeye ait olma veya o şeyin çok olduğu yer anlamı katabilir. Tuzluk (tuzun konulduğu yer), şekerlik (şekerin konulduğu yer), ayranlık (ayranın satıldığı yer).
Deneyimlerime göre, bu ekleri anladığında, karşılaştığın yeni kelimelerin anlamını çözmek çok daha kolaylaşır. Kelimelerin köklerine bakıp bu ekleri aramak, adeta bir dedektiflik oyunu gibidir. Hem kelime hazineni geliştirir hem de dilimizi daha iyi anlamanı sağlar. Unutma, her ek, kelimeye yeni bir kapı aralar.