Codex Cumanicus hangi Türkçeyle yazılmıştır?
Codex Cumanicus'un Yazıldığı Türk Dili
Codex Cumanicus, gerçekten de hepimizin merak ettiği, kadim bir eser. Peki, bu değerli yapıtta hangi Türkçeyi buluyoruz? Deneyimlerime göre, bu soruya tek bir cevap vermek yerine, eserin dilini Kıpçak Türkçesi'nin o döneme ait özel bir lehçesi olarak ele almak en doğrusu.
Öncelikle Kıpçak Türkçesi'nin ne olduğunu netleştirelim. Bu,
- yüzyıl ile
- yüzyıl arasında Orta Asya'dan Doğu Avrupa'ya kadar geniş bir coğrafyada konuşulmuş, Batı Türkçesi'nin önemli bir koludur. Codex Cumanicus, özellikle
- yüzyılda, Kıpçakların en yoğun yaşadığı bölgelerde derlenmiş bir metin. Bu nedenle, elimizdeki en önemli Kıpçakça kaynaklardan biri olarak kabul ediliyor.
Codex Cumanicus'un Dilsel Özellikleri
Codex Cumanicus'un dilini incelerken, günümüzdeki Türk dilleriyle bazı farklılıklar göze çarpacaktır. Ancak bu farklılıklar, eserin yabancı olduğu anlamına gelmez. Tam tersine, dilin evrimini ve çeşitliliğini anlamak için çok değerli ipuçları sunar. Örneğin:
- Ünlü uyumu: Kıpçak Türkçesi'nde ünlü uyumu, Batı Türkçesi'nin diğer kollarına göre daha zayıftır. Codex Cumanicus'ta da bu durum gözlemlenebilir. Örneğin, kelime ortasında önden ince ünlülerle (ı, i, u, ü) arka-orta ünlüler (o, u) ve ön-geniş ünlüler (e, ö, a) yan yana gelebilir. Bu, bizim günümüzde alıştığımız "kalın-ince" veya "düz-yuvarlak" uyumlarından bir sapma olarak düşünülebilir.
- Sözcük yapısı ve ekler: Bazı kelimelerin köklerinde ve kullanılan eklerde günümüz Türkçesinden farklılıklar bulmak mümkündür. Örneğin, "-dı/-di" geçmiş zaman eki yerine "-ğan/-gen" gibi daha farklı biçimler görülebilir. Ayrıca, bazı kelimelerin yazımında da farklılıklar vardır. Örneğin, "bu" kelimesinin eski biçimleri veya "kim" kelimesinin kullanımındaki incelikler dikkat çekici olabilir.
- Batı Avrupa Etkileri: Codex Cumanicus'un bir bölümünün misyonerlik faaliyetleri için Latin alfabesiyle yazılmış olması, dilin sesbilimsel yapısının da farklı bir şekilde kayda geçirilmesine neden olmuştur. Bu durum, kelimelerin okunuşunda bazı tahminler yapmamızı gerektirebilir. Örneğin, Latince "c" harfinin bazen yumuşak "ç" olarak okunması gibi.
Bu dilsel özellikler, Codex Cumanicus'u incelerken bize bir harita görevi görür. Kelimelerin kökenini, anlamını ve o dönemin konuşma dilini anlamak için bu farklılıkları bilmek, eserin içeriğine daha derinlemesine dalmamızı sağlar.
Codex Cumanicus'un Önemi ve Kullanımı
Codex Cumanicus, sadece dilbilimciler için değil, tarihçiler, edebiyatçılar ve Türk kültürüyle ilgilenen herkes için paha biçilmez bir kaynaktır. Eserin iki ana bölümden oluştuğunu unutmamak gerekir: Birincisi bir sözlük ve dilbilgisi kitabı, ikincisi ise dini metinler ve hikayeler içerir.
- Dilbilgisi ve Sözlük: Bu ilk bölüm, Kıpçak Türkçesi'nin yapısını anlamak için bize bir nevi "sözlük ve rehber" sunar. Hangi kelimelerin kullanıldığını, kelimelerin nasıl birleştiğini ve cümlelerin nasıl kurulduğunu buradan öğrenebiliriz. Bu, Kıpçakça'yı öğrenmek isteyenler için ilk başvurulacak kaynaktır.
- Dini ve Edebi Metinler: İkinci bölüm ise, o dönemin kültürel ve dini atmosferini yansıtan önemli belgelerdir. Hıristiyanlık propagandası amacıyla yazılmış olmasına rağmen, bu metinler Kıpçakların yaşam tarzı, inançları ve sosyal yapıları hakkında da bilgi verir.
Eserin hem Kıpçakça hem de Latince bölümlerinin olması, karşılaştırmalı dilbilim açısından da büyük bir zenginlik sunar. Bu sayede, dönemin iki önemli dili arasındaki etkileşimleri de görebiliriz.
Codex Cumanicus'a Yaklaşım ve Pratik Öneriler
Eğer Codex Cumanicus'un diline daha yakından bakmak istersen, sana birkaç tavsiyede bulunabilirim:
- Uzmanlaşmış Kaynaklardan Yararlan: Doğrudan orijinal metinle başlamak yerine, konuyla ilgili daha önce yapılmış bilimsel çalışmaları, makaleleri ve çevirileri incelemek çok daha faydalı olacaktır. Bu kaynaklar, dilin karmaşıklığını anlamanı kolaylaştırır.
- Karşılaştırmalı Çalışmalar Yap: Codex Cumanicus'taki kelimeleri ve dilbilgisel yapıları, günümüzdeki Türk dilleriyle (özellikle Kırım Tatarca, Karayca, Karaçay-Malkarca gibi Kıpçak koluna yakın dillerle) karşılaştırmak, dilin nasıl evrildiğini anlamana yardımcı olur.
- Latin Alfabesiyle Yazılmış Bölümlere Dikkat Et: Bu bölümlerin okunuşu konusunda farklı yaklaşımlar olduğunu bil ve farklı araştırmacıların yorumlarını incele. Bu, metnin dilini daha iyi anlamana olanak tanır.
Unutma ki, Codex Cumanicus, sadece bir dil kaynağı değil, aynı zamanda iki farklı kültürün, Kıpçakların ve Batı Avrupa'nın etkileşiminin de bir aynasıdır. Bu eseri incelemek, bize geçmişe uzanan bir pencere açar.