Varant süresi bitince ne olur?
Varant Süresi Bitince Ne Olur?
Varantlar, belirli bir vadede, önceden belirlenmiş bir fiyattan bir dayanak varlığı alma (call) veya satma (put) hakkı veren finansal sözleşmelerdir. Varantın vadesi geldiğinde ne olacağını bilmek, yatırımcılar için oldukça önemlidir. Varantın vadesi geldiğinde, iki temel senaryo söz konusudur: vade sonu itfa (değeriyle nakit olarak alınması) ve hakkın kullanılamaması (değeri sıfırlanması).
Vade Sonu Durumu ve İtfa
Bir varantın vade sonu değeri, tamamen dayanak varlığın fiyatı ile varantın kullanım fiyatı arasındaki ilişkiye bağlıdır. Bu ilişki, varantın türüne göre değişiklik gösterir.
Call Varantlarda: Eğer vade sonunda dayanak varlığın fiyatı, varantın kullanım fiyatının üzerindeyse, bu call varantı kârlıdır. Diyelim ki elinizde, kullanım fiyatı 50 TL olan ve dayanak varlığı Akbank hissesi olan bir call varant var. Vade sonunda Akbank hissesinin fiyatı 55 TL ise, varantınız "kârda" demektir. Bu durumda, varantı kullanma hakkınız vardır. İtfası nakit olacaksa, 55 TL - 50 TL = 5 TL farkı nakit olarak alırsınız. Eğer varant fiziki itfaya tabi ise, 50 TL ödeyerek 55 TL değerinde Akbank hissesini almış olursunuz.
Put Varantlarda: Eğer vade sonunda dayanak varlığın fiyatı, varantın kullanım fiyatının altındaysa, bu put varantı kârlıdır. Örneğin, kullanım fiyatı 100 TL olan ve dayanak varlığı Borsa İstanbul Endeksi olan bir put varantınız olsun. Vade sonunda endeks 95 TL'ye düşerse, varantınız kârlıdır. Bu durumda, 100 TL - 95 TL = 5 TL farkı nakit olarak alırsınız. Fiziki itfa durumunda ise, 100 TL karşılığında endeksin temsil ettiği varlıkları satma hakkı kazanırsınız.
Deneyimlerime göre, birçok yatırımcı özellikle küçük miktarlı veya kullanım fiyatından çok uzak kârlı varantları, kullanım süresini beklemeden, vadesi dolmadan önce piyasada satmayı tercih edebilir. Bu, likidite ve anlık kâr realizasyonu açısından mantıklı bir yaklaşımdır.
Kâr Edilemeyen Varantlar ve Sıfırlanma
Vade sonu geldiğinde, kârda olmayan varantların değeri sıfırlanır. Bu durum, özellikle alım fiyatınızın üzerinde bir kâr elde etme potansiyeli olmayan varantlar için geçerlidir.
Call Varantlarda: Eğer vade sonunda dayanak varlığın fiyatı, kullanım fiyatına eşit veya altındaysa, bu call varantı kârsızdır. Diyelim ki kullanım fiyatı 60 TL olan bir call varantınız vardı ve vade sonunda hisse 58 TL ise, bu varantın değeri sıfır olacaktır. Bu durumda, varantı kullanmak size bir kazanç sağlamaz, dolayısıyla hakkınızı kullanmazsınız.
Put Varantlarda: Eğer vade sonunda dayanak varlığın fiyatı, kullanım fiyatına eşit veya üzerindeyse, bu put varantı kârsızdır. Örneğin, kullanım fiyatı 70 TL olan bir put varantınız vardı ve vade sonunda endeks 72 TL ise, bu varantın da değeri sıfır olur. Hakkınızı kullanmak size bir kazanç getirmez.
Bu durumda, varant için ödediğiniz tüm prim kayıp olarak gerçekleşir. Varant alırken ödediğiniz prim, aslında bu hakkın bedelidir. Eğer bu hak, vade sonunda kârlı bir sonuca ulaşmazsa, ödediğiniz prim de boşa gitmiş olur.
Vade Sonu İşlemleri ve Dikkat Edilmesi Gerekenler
Vade sonu yaklaştıkça veya vade sonunda, yatırımcıların yapması gereken belirli işlemler vardır. Bu işlemler, varantın türüne ve piyasa koşullarına göre değişiklik gösterebilir.
Kârda Olan Varantlar: Eğer varantınız vade sonunda kârda ise, genellikle vade sonunda otomatik olarak nakit veya fiziki itfa gerçekleşir. Ancak, bazı durumlarda (özellikle fiziki itfada) ilgili aracı kurumunuzla iletişime geçmeniz gerekebilir. İtfanın nasıl gerçekleşeceği (nakit mi, fiziki mi) varantın şartlarında belirtilir. Örneğin, bir hisse senedi varantının vade sonunda hisse fiyatı kullanım fiyatının 1 TL üzerindeyse (50 TL kullanım fiyatı, 51 TL hisse fiyatı), nakit itfada 1 TL kazanırsınız. Fiziki itfada ise, 50 TL ödeyerek ilgili hisse senedini almış olursunuz.
Kârda Olmayan Varantlar: Kârda olmayan varantlar otomatik olarak değersizleşir ve işlemleri sonlanır. Bu durumda herhangi bir ek işlem yapmanız gerekmez. Ödediğiniz primin kaybını kabul etmiş olursunuz.
Vade Öncesi Satış: Unutmamak gerekir ki, varantlar vade sonunu beklemeden piyasada da alınıp satılabilir. Eğer varantınız kâr potansiyeli taşıyorsa ve vade sonuna kadar bu potansiyelin gerçekleşip gerçekleşmeyeceği konusunda emin değilseniz, varantı vadesi dolmadan önce satarak küçük de olsa bir kâr elde edebilir veya zararınızı sınırlayabilirsiniz. Örneğin, 1 TL'ye aldığınız bir call varantı, dayanak varlığın fiyatındaki artışla 3 TL'ye çıktığında, vade sonunu beklemek yerine bu varantı 2.5 TL'den satarak 1.5 TL kâr realizasyonu yapabilirsiniz.
Deneyimlerime göre, varant yatırımlarında zaman değeri erimesi (time decay) önemli bir faktördür. Vade yaklaştıkça, kârda olmayan veya kârı çok az olan varantların zaman değeri hızla düşer. Bu yüzden, vade sonuna çok yakın bir zamanda, dayanak varlığın fiyatının beklentinizin aksi yönünde hareket etmesi, varantınızı değersizleştirebilir.
Öneri: Stratejinizi Belirleyin
Varant alırken, başlangıçta vade sonu stratejinizi belirlemeniz önemlidir. Vade sonuna kadar dayanak varlığın fiyatının nereye gideceğini öngörüyorsunuz? Kâr realizasyonu için ne zaman bir eşik belirlediniz? Zarar durdurma noktanız neresi? Bu soruların cevapları, vade sonu yaklaştığında yapacağınız işlemleri şekillendirecektir.
Örneğin, bir call varant aldıysanız ve dayanak varlığın fiyatının vade sonuna kadar kullanım fiyatının oldukça üzerine çıkacağına inanıyorsanız, varantı tutmaya devam edebilirsiniz. Ancak, eğer fiyat hareketinin daha sınırlı olacağını düşünüyorsanız, vade sonundan önce kâr realizasyonu yapmak veya zararınızı sınırlamak daha akıllıca olabilir. Unutmayın, varantlar yüksek kaldıraç etkisi sunar, bu da kâr potansiyelini artırırken zarar riskini de büyütür.